حیا، صفتی ارزشمند

خداوند در قرآن کریم حدود سیصد آیه قرآن را به معرفی منافقان و خطرات آنها اختصاص داده تا جائی که در سوره توبه می فرماید : اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعینَ مَرَّةً فَلَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ - “یعنی اگر شما که پیغمبر من هستی برای اینها طلب استغفار کنید اینها بخشیده نمی شوند”
اما می خواهیم اینرا بگوییم که با همه این مطالب پیامبر اکرم فرمودند : «ارجو للمنافق مادام یستحیی» “یعنی اگر در وجود منافق حیا باشد بازهم به اصلاح او امید دارم".

جایگاه اصلی حیا کجاست؟

وقتی که حضرت سلیمان ع می خواست به پیامبری برسد خداوند متعال به حضرت داوود فرمود از فرزندت چهارده سوال بپرس اگر درست جواب داد فرمولی که برای نبوت به تو دادم به او هم بده

آنوقت یکی از سوال ها این بود : پسرم «این موضع الحیاء ؟ » اینجا بود که حضرت سلیمان ع جواب دادند : پدر جان «موضع الحیاء العینان» جواب داد پدرم جایگاه اصلی حیا دو چشم انسان است

یعنی اینکه اگر خوستید ببینید چه کسی حیای بیشتری دارد باید چشم او را بررسی کنید ببینید مصداق آیه شریفه است که می فرماید :« َ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِم‏ » یعنی کسانی که نگاهشان را کوتاه می کنند

حیا معیار گزیینش صحیح

وقتی حضرت علی ع جناب مالک اشتر را به مصر فرستادند : نامه ای هم برای ایشان ارسال فرمودند که مضمون بسیار عالی و غنی دارد . بخشی از این نامه اینست که ای مالک وقتی خوستی نیرو برای دستگاهت استخدام کنی دو معیار اصلی را در آن نیرو در نظر بگیر تعبیر حضرت اینست « و توخ منهم اهل التجربه و الحیاء » اینکه کارمند تو تجربهداشته باشد و صفرکیلومتر نباشد و دیگر اینکه حیا داشته باشد.

بی حیایی یعنی تمام شر

حدیث زیبائی دیدم از پیامبر اعظم ص درباره حیا که خوبه که شما هم بدانید

حضرت فرمودند : إِذَا لَمْ‏ تَسْتَحِ‏ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ أَیْ إِذَا فَارَقْتَ الْحَیَاءَ فَکُلُّ مَا عَمِلْتَ مِنْ خَیْرٍ وَ شَرٍّ فَأَنْتَ‏ بِهِ مُعَاقَب‏ یعنی وقتی کسی حیا نداشته باشه پس هر کاری که بخواهد بکند . زیرا در این صورت اعمال خوب و بد او یکسان است‏

روایت عجیبیه ! نه ؟

بله حیا اینقدر مهمه حتی در روایت دیگری داریم که حضرت فرمودند :

وَ مَنْ حُرِمَ‏ الْحَیَاءَ فَهُوَ شَرٌّ کُلُّه‏ یعنی کسی که از حیا محروم باشد همین (عدم حیا) تمام بدیهاست

چی بگم دیگه ؟!!

عفت، میوه حیاء

امیرمؤمنان علی(ع) درباره نتیجه و ثمره حیا و شرم ورزی از سوی انسان ها می فرماید: ثمره الحیاء العفه؛ نتیجه شرم و حیا، عفت و پاکدامنی است.

عفت که در زبان فارسی از آن به پاکدامنی تعبیر می شود، مرتبه ای روحی و روانی در آدمی است. انسان پاکدامن و عفیف خود را چنان می پوشاند که هیچ کس عیبی از او نبیند و چنان جامه حیا بر سر می کشد که نه تنها هیچ زشتی و عیبی در او دیده نشود بلکه همه اش زیبایی است که از وی برمی خیزد و به اطرافیان می رسد. البته همان گونه که دامنه حیا و شرم گسترده است و امور بسیاری فراتر از مسایل جنسی را دربرمی گیرد، عفت نیز که نتیجه و ثمره حیا می باشد، گستره وسیعی را شامل می شود.

راغب اصفهانی در کتاب ارزشمند «مفردات الفاظ القرآن الکریم»، «عفت» را به معنای پدید آمدن حالتی در نفس دانسته که آدمی را از غلبه شهوت باز می دارد و «عفیف» به کسی گفته می شود که دارای این وصف و حالت باشد.

صاحب «مقاییس اللغه » می نویسد: «عفت در اصل به دو معنا آمده است: نخست، خودداری از انجام کارهای زشت و دیگر، کم بودن چیزی. از این رو عرب به باقی مانده شیر در سینه مادر «عفه» (بر وزن مدت) می گوید.»

با این همه از کلام راغب اصفهانی در مفردات استفاده می شود که هر دو معنای پیش گفته به یک چیز و اصل باز می گردد که همان قناعت به چیز کم و اندک است. از این رو عفیف به کسی می گویند که به چیز کم قانع باشد.

حسن مصطفوی مؤلف کتاب التحقیق می نویسد: «این ماده در اصل، به معنای حفظ نفس از تمایلات و شهوات نفسانی است، همان گونه که تقوا به معنی حفظ نفس از انجام گناهان می باشد، بنابراین عفت یک صفت درونی است، در حالی که تقوا ناظر به اعمال خارجی است».

علمای اخلاق نیز در تعریف «عفت»، آن را صفتی حد وسط در میان شهوت پرستی و خمودی دانسته اند.

آنچه بیان شد، تفسیر «عفت» به مفهوم عام کلمه بود، زیرا بعضی برای معرفی «عفت» از نقطه مقابل آن، یعنی، پرده دری نیز استفاده کرده اند. به همین علت در بسیاری از موارد، واژه «عفت» را در مورد پرهیزگاری در خصوص مسایل جنسی استعمال کرده اند.

به هر حال از آیات قرآن مجید و روایات اسلامی استفاده می شود که «عفت» به هر دو معنای آن، از بزرگترین فضایل انسانی است و هیچ کس در سیر الی الله، بدون داشتن «عفت» به جایی نمی رسد. در زندگی دنیا نیز آبرو و حیثیت و شخصیت انسان در گرو عفت است.

پس عفت دارای دامنه وسیع معنایی است و شامل امور بسیاری می شود که عفت در امور جنسی و مالی بخشی از گستره معنایی و مصداقی آن است. از این رو در برخی از روایات، عفت، افضل العباده (اصول کافی، ج۲، ص۹۷) شمرده شده که بر همین معنای وسیع دلالت می کند. هر چند که بیش تر مردم با دو مصداق اصلی عفت یعنی مالی و جنسی بیش تر درگیر می باشند و روایات زیادی نیز خواستار عفت در این دو حوزه و زمینه شده است. (همان)

با توجه به آن چه گفته شد، معلوم می شود که ارتباط تنگاتنگی میان ایمان و حیا و عفت وجود دارد و اگر انسان بخواهد به برترین فضیلت های انسانی دست یابد باید به شرم و حیا توجه ویژه ای داشته باشد؛ زیرا بی آن از دایره انسانیت خارج شده و در مقام پست تر از چارپایان سقوط می کند؛ زیرا هر مسئولیت و تکلیفی از وی برداشته می شود و شخص می تواند هر کاری را انجام دهد بی آن که خود را مسئول بشمارد در این حالت گفته می شود که خداوند او را به حال خود واگذاشته و رها کرده است، هر چند که تبعات و پیامدهای این واگذاری از سوی خداوند را در دنیا و آخرت به شکل عذاب های مختلف خواهد دید.

به هر حال انسان بی حیا و بی شرم از دایره تکلیف و ایمان و مسئولیت بیرون است و هیچ خیری به خودش و دیگران از جانب وی نمی رسد بلکه چیزی جز شر و بدی و عذاب ندارد.

منبع : حیا و عفت چیست