نقش خانواده در رویارویی با آسیب های اجتماعی جنگ نرم

مقدمه :

خانواده بزرگترین و تاثیر گذارترین واحد تربیتی در جوامع به شمار می آید.به طوری که این نهاد میتواند منشاء تحولات عظیم فردی – اجتماعی و رشد ارزش های انسانی در میان اعضا باشد.خانواده مهمترین نهادی است که فرد در آن پرورش میابد.بنابراین سرمایه گذاری و افزایش تسهیلات رفاهی ، آموزشی، مشاوره ای ،بهداشت و سلامت، و توجه هرچه بیشتر به خانواده در دستور کار دولتها ،نهادها و همه ی افراد نیک اندیش قرار گرفته است.

اهمیت و جایگاه خانواده:

تدبیر الهی در آفرینش بر این تعلق گرفته است که تنها شهوت ، میان زن و مرد حاکم نباشد و عشق به خانواده متولد شود.سپس برای تربیت آدمی محفلی ایجاد گردد که هر یک از آن دو، خود در آن به تکمیل شخصیت نایل آیند، و هم کانونی برای پرورش نسل آینده و جامعه گردند.از سویی شکل و ساختار خانواده ها ، همچنین طرز ارتباط هر یک از اعضای خانواده با یکدیگر و جامعه ای که خانواده در آن به سر می برد در تمام موارد یکسان نیست.بنا براین تاثیر خانواده ها در افراد جامعه  و حتی فرزندان  مختلف است.گاهی والدین آگاهانه چیزهایی به کودک می آموزند، اما در موقعیت های متعدد دیگر ، کودکف خود از روش رفتار والدین چیزهایی را فرا میگیرد که خود آنها متوجه نیستند.کودک در خانه تجارب فراوانی کسب میکند.از طریق این محیط کوچک است که با محیط بیرون  آشنا میگردد. و با کودکان دیگر و بزرگسالانی که با او تماس دارند رفت و آمد میکند.بنابر این کودک یاد میگیرد که کارها را با هیجان انجام دهد.کودک علاوه بر این از مشاهده رفتار والدین ، به تدریج آنها را میشناسدو همین طور راه و رسم زندگی و مهارت های زندگی را نیز با تقلید از آنها یاد میگیرد.مثلا اگر همیشه پدرش با خشونت رفتار کندیا با ملدرش دعوا و مشاجره داشته باشد، به نظر او همه مادرها و پدرها همین وضع را دارند.و او آنچه نسبت  به پدر و مادر کسب میکند به دیگران تعمیم میدهد.محیطی که کودک در آن تعلیم میابد و رشد میابد، مهمترین نقش را در چگونگی رفتار دوران کودکی او دارد.از آن مهمتر ، این محیط عمیق ترین تاثیر را در رفتار عمر جوانی او نیز خواهد گذاشت.

خانواده و آسیب های اجتماعی:

بررسی آسیبهای اجتماعی و روانی پدیده های گروه های ضد فرهنگ و ضد ارزش نشان میدهدکه ظهور گروه های رپ ، راک،هاردراک،هوی متال،…. که در ابتدا واکنشی اعتراض آمیز به فناوری پیشرفته و مدرنیسم غرب بود و تا حد توصیه به زندگی  به شیوه ی قبایل ابتدایی و بی توجهی به سنت ،اخلاق و بریدن تمام قید و بند های زندگی اجتماعی پیش رفت.به این معنی است که انسان غربی با  وجود تمام شعار های  جذاب مکاتب سیاسی و اجتماعی عملا به پوچی و نوعی تناقض حل نشده ی درونی رسیده است که زندگی را برایش ملال آور نموده است.

دنیای امروز دنیای رنگ و نور و صداست و اهرم های جدی قدرت در دهکده جهانی در اختیار دنیای انفورماتیک است. و تمدن های مسلط میدانند چگونه با استفاده از سیستم های قوی ارتباطی و شناخت مبانی نظری روان کاوی،بر جان و روح انسان ها مسلط شوند.فیلم ها و نرم افزارهای چند رسانه ای غرب از ابزارهای مهم هالیوود در تخدیر فرهنگی جوامع و تغییر ارزش های بومی و فرهنگی ملت هاست.

در حال حاضر با وجودی که انسان از لحاظ علم و فناوری و صنعت به بالاترین رشد خود رسیده است،از نظر اخلاق روز به روز بیشتر سقوط میکندو آنگاه در آشفته بازار بحران معنا و هویت است که این گروه ها ، قدرت ابراز وجود پیدا میکنند و در صدد کشاندن جوانان معصوم به دام رفتارهای خلاف هنجارهای اجتماعی ، خوناشامی،خشونت،اعتیاد و زوال تمام ارزش های اخلاقی و حتی انسانی میشوند.بنابراین در چنین شرایطی نا آشنایی با شیوه های مدرن و جذاب تبلیغی ، همانا امکان پاسخ گویی و ارتباط با نسل جوان برای انتقال فرهنگ ارزشی به آنها از ما سلب  خواهد شد.

تاکیدات مقام معظم رهبری در خصوص جنبس نرم افزاری و استفاده مناسب از هنر متعهد میتواند راهکار موثری در مقابله با این تهدید خطرناک ، و درمان آسیب های اجتماعی جنبه های پلید و شوم  فناوری روز به ویزه اینترنت که در پی می آید ،باشد.

آسیب های اجتماعی – خانوادگی اینترنت:

1-      افسردگی و انزوا:

کاربران بیشتر ترجیح میدهند در فضای آرام و خلوت از اینترنت استفاده کنندتا هم بهتر بتوانند از مطالب ان بهره ببرند ، و هم با تمرکز و سرعت بیشتر از اتصالات طولانی مدت جلوگیری کرده هزینه های حاصل از آن را کاهش دهند.اما این خلوت گزینی در طولانی مدت ،برخی مشکلات روانی مانند گوشه گیری و در نهایت افسردگی را در پی دارد.کیسلر و همکارانش معتقدند:” بسیاری از روان شناسان این نگرانی را داشته اند که آسانی ارتباط های اینترنتی، چه بسا افراد را وا میدارد تا آنان زمان بیشتری را به تنهایی بگذرانند و به صورت آن لاین با غریبه ها صحبت کنند.همچنین با برقراری ارتباط سطحی، این کارها را به قیمت از دست دادن گفت و گو های رو در رو و ارتباط های دوستانه و فامیلی انجام میدهند.بنا به برخی از پژوهش های پیمایشی،ارتباط های اجتماعی از طریق اینترنت،ضعیف تر از ارتباط های واقعی استو در دراز مدت ، به انزوای اجتماعی فرد میانجامد.

2-      بازداری زدایی:

گمنانی و نامرئی بودن کاربران از دیگر ویژگی های روابط اینترنتی است که موجب پیدایش آسیب های جدی اخلاقی و روانی  در افراد میشود.در فضای سایبری شخص میتواند هر نقابی را بر خود بپوشاند و بدین وسیله هر چه میخواهد بگوید.بگوید و هر کاری که میخواهد انجام دهد.بدون این که ترس از شناسایی یا رسوا شدن داشته باشد.این ویژگی موجب کاهش خویشتن داری و بازدارندگی کاربران در برابر اعمال ناهنجار اخلاقی و ضد اجتماعی خواهد شد.هدف از اجرای بسیاری از مجازات ها در سطح جامعه ، ایجاد حس بازدارندگی در میان افراد جامعه به ویژه مجرمان و افراد دارای حالت های خطرناک است.این صفت روانی به سبب ظرفیت بالای ارتکاب جرم در فضای سایبری کاهش پیدا کرده و موجب ارتکاب گسترده ی بعضی جرایمبه ویژه جرایم سایبری و جرایم جنسی مجازی شده است.چنان چه این صفت در میان افراد جامعه کم رنگ شود.احساس بازدارندگی در افراد کاهش میابدو چه بسا در کثرت ارتکاب جرایم میان مردمی تاثیر به سزایی دارد.

3-      بحران هویت و اخلال در شکل گیری شخصیت:

عناصر سه گانه هویت یعنی :شخص،فرهنگ و جامعه.هر یک در تکوین شخصیت فردنقش مهمی را ایفا میکنند.هویت شخصی ،ویژگی بی همتای شخص را نشان میدهد.هویت اجتماعی در پیوند با گروه ها و اجتماعات مختلف قرار گرفته و شکل گیری آن متاثر از ایشان است.و در نهایت هویت فرهنگی بر گرفته از باور هایی است که در عمق وجود فرد به واسطه ی تعامل او با محیط پیرامون و آموزه های آن ،از بدو تولد تا کهنسالی جای گرفته است.

از آنجا که فضای سایبری صحنه ای فرهنگی و اجتماعی استکه فرد خود را در موقعیت های متنوع ، نقش ها و سبک های زندگی قرار میدهد ، خود زمینه ای است برای آسیب پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه، موجب چند شخصیتی شدن کاربر میشود.در فضای سلیبری بیش از آن که هویت ظاهری آن مطرح گردد ،درون مایه های افراد بروز میکند.هر کس در صدد بیان علاقه مندی و عقاید خویش است.و از این روست که ساختار  و چینش پایگاه های شخصی weblog به گفته میلر نشان از شخصیت آن کاربر است.مطرح نشدن هویت شخصی و مشخصات فردی در اینترنت موجب تقویت شخصیت های چند گانه و رشد و استحکام آن میگردد.

جوانان در این محیط  از آسیب پذیری بیشتری برخوردارند و به ویژه در دورانی که هویت آنان شکل میگیرد این خطر پر رنگ تر میشود.محمد عطاران معتقد است که با امکانات و گزینه های فراوانی  که رسانه های عمومی از جمله اینترنت در اختیار جوانان میگذارند، آنان همواره با محرک های جدید  و انواع مختلف رفتار آشنا میشوند.چنین فضایی هویت نا مشخص و پیوسته متحولی را  می آفریند.به ویژه برای نسلس که در مقایسه با نسل قبل با محرک های فراوانی مواجه است.همچنین از طریق رسانه های جمعی ، افراد ،خط مفروض میان فضای عمومی و خصوصی را تجدید سازمان می کنند. و این مکانی است که جوانان فعالانه از آن بهره می برنند.جوان، به خصوص در دوران بلوغ که مرحله شکل گیری هویت  اوست  و همواره به دنبال کشف ارزش ها و درونی کردن آن ها میباشد، با اینترنت و با حجم گسترده و حیرت انگیز و گوناگون اطلاعات مواجه میشود و ناچار است که در این دنیای مجازی ، هویت خود را از طریق جست و جو پیدا کند و بدین سان ممکن است برخی و شاید تعداد زیادی از نوجوانان را در اینترنت گم کنندو دوران هویت یابی خود را پیش از پیش با بحران سپری نمایند.

از سوی دیگر گاهی برخی از ویژگی های شخصیتی مانند:سن، تحصیلات ،محل سکونت،و حتی جنسیت در اینترنت از بین میرود.به عنوان مثال بسیاری از انسان هایی که در اتاق های گپ زنی مشغول میشوند با مشخصات غیر واقعی ظاهر شده و از زبان شخصیتی دروغین که از خود ساخته اند و آن را به مخاطب یا مخاطبان خود معرفی کرده اند صحبت میکنند و با این حال همین شخصیت های نا شناس تاثیرات مختلفی بر یکدیگر دارند.

4-      اعتیاد مجازی:

اعتیاد مجازی ،استفاده بیش از حد از اینترنت است.تا آن جا که بدون استفاده از آن فرد احساس کمبود میکند و روابط او با محیط متاثر از استفاده ی مکرر و دیوانه بار فرد شده و از حالت عادی خارج میشود.

نبود روابط پایدار و صمیمی با دیگران ، نداشتن اعتماد به نفس  و به طور کلی شکست در عرصه های گوناگون زندگی، زمینه را برای اعتیاد افراد به اینترنت فراهم میکند.نتایج پژوهش یانگ در این زمینه نشان داد  که یکی از دلایل اصلی اعتیاد به اینترنت در افرادی که روابط عمومی کمتری دارند، به دست اوردن کمک های اجتماعی است. زیرا حمایت های اجتماعی با اعمالی چون ورود به اتاق گپ زنی در میان اعضا در فضای سایبر زودتر به وجود می آید.

این اختلال روانی در کشورهایی که استفاده از اینترنت آسان و ارزان بوده ، بسیار چالش زا است.تا آنجا که نهاد های مختلف را در گیر کرده.در  کشوری مثل آمریکا تعداد معتادان به اینترنت از تعداد سایر معتادان بیشتر است.تا جایی که بعضی معتادان 18ساعت از وقت روز خود را در اینترنت صرف میکنند.این در آمریکا به قدری فاجعه بار است که کلیساها و پیشوایان مذهبی با فریادهای کمک خواهی زن و شوهر ،یا یکی از آنها برای رهایی از این نوع اعتیاد مواجه هستند.موسسه های مشاوره ای مسیحی در حال تدوین مشاوره های اعتیاد به اینترنت هستند.پیامد های استفاده زیاد از اینترنت ،نتایج و پیامدهای زیان بخشی برای فرد و جامعه در پی داشته و آسیب های شدید جسمانی / مالی / خانوادگی /اجتماعی و روانی به همراه دارد.

افزون بر کناره گیری های اجتماعی یکی از پیامد های اعتیاد اینترنتی مشکلات آن و تاثیرات آن بر روی روابط زناشویی، فرزندان و والدین است.امروزه اصطلاح “بیوه ی اینترنتی"به همسر معتاد به اینترنت اطلاق میشود.امار نشان میدهد که اعتیاد به اینترنت میتواند منجر به فروپاشی خانواده و طلاق شود.شاید باور این که شخصی همسر خود را به خاطر رابطه با فرد دیگر در اینترنت ترک میکند برای کسانی کهبه اینترنت اعتیاد پیدا نکرده اند وحشتناک به نظر برسدولی این مسئله هر روز در دنیای اینترنت  اتفاق می افتد.یانگ معتقد است که اگر چه تنها زمان در تعریف اعتیاد به اینترنت تعیین کننده نیستولی عموما معتادان بین 40 تا 80 درصد از وقت خود را با جلساتی که ممکن است هر کدام تا بیست ساعت طول بکشدصرف میکنند و این کار باعث میشود تختلالاتی در میزان و زمان خواب کاربر به وجود آید.در موارد شدید حتی قرص های کافئین برای تسهیل زمان طولانی ” در اینترنت بودن ” مصرف میشود.این اختلال خستگی بیش از اندازه در بدن ایجاد میکند که کارکرد درسی و شغلی را تحت تاثیر قرار میدهد.و ممکن است نظام ایمنی بدن را ضعیف کند.و فرد نسبت به بیماری ها آسیب پذیری بیشتری پیدا کند. افزون بر این به دلیل عدم ورزش و حرکات مناسب مشکلات عصب های مچ و درد پشت، چشم درد و مانند آن به وجود می آیند.در مواردی اعتیاد به اینترنت باعث از دست دادن شغل هم شده است.

5-      انحرافات اخلاقی و جنسی:

از جمله آثار مخرب فضای مجازی ، به وجود آمدن اختلالات و انحرافات جنسی است. اینترنت به دلیل رویکرد آزاد اندیشی در روابط جنسی از سوی گردانندگان اصلی آن (غرب و به ویژه آمریکا) و نگرش تجاری نسبت به مسائل جنسی، موجب پدید امدن هرزگاری po rnography   و هنر پلید شهوانی و رواج سرسام آور آن گردیده است.این پدیده مرزهای اخلاقی را در هم میشکندو تهدیدی برای فرهنگ ها به ویژه فرهنگ های دینی به ویژه فرهنگ اسلامی است.

اصولا هرزه نگاری به عنوان نمایش تصویری و یا کلامی رفتارهای جنسی است که با هدف ارضای خواسته های جنسی دیگران تعریف میشود.این گونه مطالب و  تصاویر که در پی تحریک جنسی دیگران عرضه میشودمعمولا به ارضای غیر طبیعی جنسی مراجعه کنندگان آن می انجامد.نکته دیگر این که رجوع به اینترنت برای دسترسی به مطالب مستهجن صرفا به افراد نا بهنجار خلاصه نمیشود.و حجم قابل توجهی از مراجعان را افراد معمولی شامل میشود.در این عرصه بیشترین خطر  متوجه کودکان و نوجوانان است.لاسر بعد از پژوهشی که در این باره انجام دادبا اشاره به پیامدهای منفی هرزه نگاری بر بهداشت روانی میگوید:"این امکان وجود دارد که کودک یا نوجوان در اثر دیدن مطالب و تصاویر های مستهجن، رفتارهای جنسی از خود بروز دهد.در مورد بزرگسالان نیز هرزه نگاری اینترنتی میتواند به بروز رفتارهای جنسی نا معقول و یا گاهی اعتیاد جنسی بیانجامد.اصولا اینترنت به جوی دامن زده است که در سایه ی ویژگی های خاص خود به تدریج به شکل گیری نا هنجاری های جنسی در کاربران خود می انجامد.

منابع:

1.خنیفر،حسین و پور حسینی،مژده (1385)،مهارت های زندگی،تهران،نشر هاجر.

2.صادقی،روانشناسی و آسیب شناسی اینترنت،نشریه ی روان شناسی و دین، سال اول،شماره 1،بهار1387.

3.itiran

4.چئول کیم،سئونگ،امپریالیسم فرهنگی در فضای سایبر،مترجم نادر جعفری،cultural

 imperialism on the internet،پایگاه اینترنتی باشگاه اندیشه.

شناخت زمينه ها و علل صلح امام حسن(ع)

به طور كلى - و هم تاريخ اسلام نشان مى دهد - كه براى امام و پيشواى مسلمين ، در يك شرايط خاصى جايز است - و احيانا لازم و واجب است - كه قرار داد صلح امضاء كند ، همچنان كه پيغمبر اكرم رسما اين كار را در موارد مختلف انجام داد ، هم با اهل كتاب در يك مواقع معينى قرار داد صلح امضا كرد و هم حتى با مشركين قرار داد صلح امضا كرد ، و در مواقعى هم البته مى جنگيد . و بعد ، از فقه اسلامى كلياتى ذكر كردم و به اصطلاح استحسان عقلى عرض كرديم كه اين مطلب معقول نيست كه بگوييم يك دين يا يك سيستم ( هر چه مى خواهيد اسمش را بگذاريد ) اگر قانون جنگ را مجاز مى داند معنايش اين است كه آن را در تمام شرايط لازم مى داند و در هيچ شرايطى صلح و به اصطلاح همزيستى ، يعنى متاركه جنگ را جايز نمى داند ، كما اين كه نقطه مقابلش هم غلط است كه يك كسى بگويد اساسا ما دشمن جنگ هستيم به طور كلى و طرفدار صلح هستيم به طور كلى . اى بسا جنگها كه مقدمه صلحِ كاملتر است و اى بسا صلحها كه زمينه را براى يك جنگ پيروزمندانه ، بهتر فراهم مى كند .

اين ها يك كلياتى بود كه در جلسه پيش عرض كرديم . بعد قرار شد كه درباره اين موضوع صحبت كنيم كه وضع زمان امام حسن چه وضعى بود و آن شرايط چه شرايطى بود كه امام حسن در آن شرايط صلح كرد و در واقع مجبور شد كه صلح كند ، و نيز اين شرايط با شرايط زمان امام حسين چه تفاوتى داشت كه امام حسين حاضر نشد صلح كند . تفاوت هاي خيلى فراوان و زيادى دارد . حال من جنبه هاى مختلفش را برايتان عرض مى كنم ، بعد آقايان خودشان قضاوت بكنند .

تفاوتهاى شرايط زمان امام حسن ( ع ) و شرايط زمان امام حسين ( ع )

اولين تفاوت اين است كه امام حسن در مسند خلافت بود و معاويه هم به عنوان يك حاكم ، گو اين كه تا آن وقت خودش،خودش را به عنوان خليفه و اميرالمؤمنين نمى خواند ، و به عنوان يك نفر طاغى و معترض در زمان اميرالمؤمنين قيام كرد ، به عنوان اين كه من خلافت على را قبول ندارم ، به اين دليل كه على كشندگان عثمان را كه خليفه بر حق مسلمين بوده پناه داده است و حتى خودش هم در قتل خليفه مسلمين شركت داشته است ، پس على خليفه بر حق مسلمين نيست .

معاويه خودش به عنوان يك نفر معترض - و به عنوان يك دسته معترض - تحت عنوان مبارزه با حكومتى كه بر حق نيست و دستش به خون حكومت پيشين آغشته است، قيام كرد . تا آن وقت ادعاى خلافت هم نمى كرد و مردم نيز او را تحت عنوان اميرالمؤمنين نمى خواندند ، همين طور مى گفت كه ما يك مردمى هستيم كه حاضر نيستيم از آن خلافت پيروى بكنيم .

امام حسن بعد از اميرالمؤمنين در مسند خلافت قرار مى گيرد . معاويه هم روز به روز نيرومندتر مى شود . به علل خاص تاريخى وضع حكومت اميرالمؤمنين در زمان خودش كه امام حسن هم وارث آن وضع حكومت بود، از نظر داخلى تدريجا ضعيفتر مى شود به طورى كه نوشته اند بعد از شهادت اميرالمؤمنين ، به فاصله هجده روز - كه اين هجده روز هم عبارت است از مدتى كه خبر به سرعت رسيده به شام و بعد معاويه بسيج عمومى و اعلام آمادگى كرده است - معاويه حركت مى كند براى فتح عراق. در اين جا وضع امام حسن يك وضع خاصى است ، يعنى خليفه مسلمين است كه يك نيروى طاغى و ياغى عليه او قيام كرده است . كشته شدن امام حسن در اين وضع يعنى كشته شدن خليفه مسلمين و شكست مركز خلافت . مقاومت امام حسن تا سر حد كشته شدن نظير مقاومت عثمان بود در زمان خودش نه نظير مقاومت امام حسين . امام حسين وضعش وضع يك معترض بود در مقابل حكومت موجود (1) . اگر كشته مى شد - كه كشته هم شد - كشته شدنش افتخار آميز بود همين طور كه افتخار آميز هم شد . اعتراض كرد به وضع موجود و به حكومت موجود و به شيوع فساد و به اين كه اين ها صلاحيت ندارند و در طول بيست سال ثابت كردند كه چه مردمى هستند ، و روى حرف خودش هم آن قدر پافشارى كرد تا كشته شد . اين بود كه قيامتش يك قيام افتخار آميز و مردانه تلقى مى شد و تلقى هم شد .

امام حسن وضعش از اين نظر درست معكوس وضع امام حسين است ، يعنى كسى است كه در مسند خلافت جاى گرفته است ، ديگرى معترض به او است ، و اگر كشته مى شد خليفه مسلمين در مسند خلافت كشته شده بود ، و اين خودش يك مساله اى است كه حتى امام حسين هم از مثل اين جور قضيه احتراز داشت كه كسى در جاى پيغمبر و در مسند خلافت پيغمبر كشته شود . ما مى بينيم كه امام حسين حاضر نيست كه در مكه كشته شود . چرا ؟ فرمود : اين احترام مكه است كه از ميان مى رود . به هر حال مرا مى كشند . چرا مرا در حرم خدا و در خانه خدا بكشند كه هتك حرمت خانه خدا هم شده باشد ؟ ! ما مى بينيم اميرالمؤمنين در وقتى كه شورشيان در زمان عثمان شورش مى كنند (2) ، فوق العاده كوشش دارد كه خواسته هاى آن ها انجام شود نه اين كه عثمان كشته شود . (اين در نهج البلاغه هست) از عثمان دفاع مى كرد؛ كه خودش فرمود: من اين قدر از عثمان دفاع كردم كه مى ترسم گنهكار باشم : «خشيتُ ان اكونَ آثِما» (3) . ولى چرا از عثمان دفاع مى كرد؟ آيا طرفدار شخص عثمان بود؟ نه، آن دفاع شديدى كه مى كرد، مى گفت من مى ترسم كه تو خليفه مقتول باشى . اين براى عالم اسلام ننگ است كه خليفه مسلمين را در مسند خلافت بكشند ، بى احترامى است به مسند خلافت . اين بود كه مى گفت اين ها خواسته هاى مشروعى دارند ، خواسته هاى اين ها را انجام بده ، بگذار اين ها برگردند بروند. از طرف ديگر اميرالمؤمنين نمى خواست به شورشيان بگويد كار نداشته باشيد، حرفهاى حق خودتان را نگوئيد، حالا كه اين سرسختى نشان مى دهد، پس شما برويد در خانه هايتان بنشينيد كه قهراً دست خليفه بازتر باشد و بر مظالمش افزوده شود . اين حرف را هم البته نمى زد و نبايد هم مى گفت ، اما اين را هم نمى خواست كه عثمان در مسند خلافت كشته شود ، و آخرش هم عليرغم تمايل اميرالمؤمنين اين امر واقع شد .

پس اگر امام حسن مقاومت مى كرد، نتيجه نهائيش آن طور كه ظواهر تاريخ نشان مى دهد كشته شدن بود، اما كشته شدن امام و خليفه در مسند خلافت. ولى كشته شدن امام حسين كشته شدن يك نفر معترض بود . اين يك تفاوت شرايط زمان امام حسن (ع) بود با شرايط زمان امام حسين (ع).

تفاوت دومى كه در كار بود، اين بود كه درست است كه نيروهاى عراق يعنى نيروهاى كوفه ضعيف شده بود، اما اين نه بدان معنى است كه به كلى از ميان رفته بود ، و اگر معاويه همين طور مى آمد يكجا فتح مى كرد ، بلا تشبيه آن طور كه پيغمبر اكرم مكه را فتح كرد ، به آن سادگى و آسانى ، با اين كه بسيارى از اصحاب امام حسن به حضرت خيانت كردند و منافقين ز يادى در كوفه پيدا شده بودند و كوفه يك وضع ناهنجارى پيدا كرده بود كه معلول علل و حوادث تاريخى زيادى بود .

يكى از بلاهاى بزرگى كه در كوفه پيدا شد، مسئله پيدايش خوارج بود كه خود خوارج را اميرالمؤمنين معلول آن فتوحات بى بند و بار مى داند ، آن فتوحات پشت سر يكديگر بدون اين كه افراد يك تعليم و تربيت كافى بشوند ، كه در نهج البلاغه هست : مردمى كه تعليم و تربيت نديده اند ، اسلام را نشناخته اند و به عمق تعليمات اسلام آشنا نيستند ، آمده اند در جمع مسلمين ، تازه از ديگران هم بيشتر ادعاى مسلمانى مى كنند .

به هر حال ، در كوفه يك چند دستگى پيدا شده بود . اين جهت را هم همه اعتراف داريم كه دست كسى كه پايبند به اصول اخلاق و انسانيت و دين و ايمان نيست بازتر است از دست كسى كه پايبند اين جور چيزهاست . معاويه در كوفه يك پايگاه بزرگى درست كرده بود كه با پول ساخته بود ، جاسوس هايى كه مرتب مى فرستاد به كوفه ، از طرفى پولهاى فراوانى پخش مى كردند و وجدانهاى افراد را مى خريدند و از طرف ديگر شايعه پراكنى هاى زياد مى كردند و روحيه ها را خراب مى نمودند . اين ها همه به جاى خود ، در عين حال اگر امام حسن ايستادگى مى كرد يك لشكر انبوه در مقابل معاويه به وجود مى آورد ، لشكرى كه شايد حداقل سى چهل هزار نفر باشد ، و شايد - آنطور كه در تواريخ نوشته اند - تا صد هزار هم امام حسن مى توانست لشكر فراهم كند كه تا حدى برابرى كند با لشكر جرار صد و پنجاه هزار نفرى معاويه . نتيجه چه بود ؟ در صفين اميرالمؤمنين كه در آن وقت نيروى عراق بهتر و بيشتر هم بود ، هجده ماه با معاويه جنگيد ، بعد از هجده ماه كه نزديك بود معاويه شكست كامل بخورد آن نيرنگ قرآن سرنيزه بلند كردن را اجرا كردند . اگر امام حسن مى جنگيد ، يك جنگ چند ساله اى ميان دو گروه عظيم مسلمين شام و عراق رخ مى داد و چندين ده هزار نفر مردم از دو طرف تلف مى شدند، بدون آن كه يك نتيجه نهايى در كار باشد . احتمال اين كه بر معاويه پيروز مى شدند آن طور كه شرايط تاريخ نشان مى دهد نيست ، و احتمال بيشتر اين است كه در نهايت امر شكست از آن امام حسن باشد . اين چه افتخارى بود براى امام حسن كه بيايد دو سه سال جنگى بكند كه در اين جنگ از دو طرف چندين ده هزار و شايد متجاوز از صد هزار نفر آدم كشته بشوند و نتيجه نهائيش يا خستگى دو طرف باشد كه بروند سر جاى خودشان ، و يا مغلوبيت امام حسن و كشته شدنش در مسند خلافت . اما امام حسين يك جمعيتى دارد كه همه آن هفتاد و دو نفر است ، تازه آنها را هم مرخص مى كند ، مى گويد مى خواهيد برويد، برويد من خودم تنها هستم . آنها ايستادگى مى كنند تا كشته مى شوند ، يك كشته شدن صد در صد افتخار آميز .

پس اين دو تفاوت عجالتا در كار هست ، يكى اينكه امام حسن در مسند خلافت بود و اگر كشته مى شد ، خليفه در مسند خلافت كشته شده بود ، و ديگر اين كه نيروى امام حسن يك نيرويى بود كه كم و بيش با نيروى معاويه برابرى مى كرد و نتيجه شروع اين جنگ اين بود كه اين جنگ مدتها ادامه پيدا كند و افراد زيادى از مسلمين كشته شوند بدون اينكه يك نتيجه نهايى صحيحى به دنبال داشته باشد.

عوامل دخيل در قيام امام حسين (ع) و مقايسه آن با شرايط زمان امام حسن (ع)

امام حسن و امام حسين در ساير شرايط نيز خيلى با يكديگر فرق داشتند . سه عامل اساسى در قيام امام حسين دخالت داشته است . هر كدام از اين سه عامل را كه ما در نظر بگيريم مى بينيم در زمان امام حسن به شكل ديگر است . عامل اول كه سبب قيام امام حسين شد اين بود كه حكومت ستمكار وقت از امام حسين بيعت مى خواست : خذ الحسن بالبيعة اخذ شديدا ليس فيه رخصة . حسين را بگير براى بيعت ، محكم بگير ، هيچ گذشت هم نبايد داشته باشى ، حتما بايد بيعت كند . از امام حسين تقاضاى بيعت مى كردند . از نظر اين عامل ، امام حسين جوابش فقط اين بود : نه ، بيعت نمى كنم ، و نكرد . جوابش منفى بود . امام حسن چطور ؟ آيا وقتى كه قرار شد با معاويه صلح كند ، معاويه از امام حسن تقاضاى بيعت كرد كه تو بيا با من بيعت كن ؟ (بيعت يعنى قبول خلافت) نه ، بلكه جزء مواد صلح بود كه تقاضاى بيعت نباشد و ظاهرا احدى از مورخين هم ادعا نكرده است كه امام حسن يا كسى از كسان امام حسن يعنى امام حسين ، برادرها و اصحاب و شيعيان امام حسن آمده باشد با معاويه بيعت كرده باشد . ابدا صحبت بيعت در ميان نيست . بنابر اين مسئله بيعت كه يكى از عواملى بود كه امام حسين را وادار كرد مقاومت شديد بكند ، در جريان كار امام حسن نيست .

عامل دوم قيام امام حسين دعوت كوفه بود به عنوان يك شهر آماده . مردم كوفه بعد از اينكه بيست سال حكومت معاويه را چشيدند و زجرهاى زمان معاويه را ديدند و مظالم معاويه را تحمل كردند واقعا بيتاب شده بودند ، كه حتى مى بينيد بعضى (4) معتقدند كه واقعا در كوفه يك زمينه صد در صد آماده اى بود و يك جريان غير مترقب اوضاع را دگرگون كرد . مردم كوفه هجده هزار نامه مى نويسند براى امام حسين و اعلام آمادگى كامل مى كنند . حال كه امام حسين آمد ومردم كوفه يارى نكردند ، البته همه مى گويند پس زمينه كاملا آماده نبوده ، ولى از نظر تاريخى اگر امام حسين به آن نامه ها ترتيب اثر نمى داد مسلم در مقابل تاريخ محكوم بود ، مى گفتند يك زمينه بسيار مساعدى را از دست داد ، و حال آنكه در كوفه امام حسن اوضاع درست بر عكس بود ، يك كوفه خسته و ناراحتى بود ، يك كوفه متفرق و متشتتى بود ، يك كوفه اى بود كه در آن هزار جور اختلاف عقيده پيدا شده بود ، كوفه اى بود كه ما مى بينيم اميرالمؤمنين در روزهاى آخر خلافتش مكرر از مردم كوفه و از عدم آمادگيشان شكايت مى كند و همواره ميگويد خدايا مرا از ميان اين مردم ببر و بر اينها حكومتى مسلط كن كه شايسته آن هستند تا بعد اينها قدر حكومت مرا بدانند . اينكه عرض مى كنم «كوفه آماده» يعنى بر امام حسين اتمام حجتى شده بود ، نمى خواهم مثل بعضى ها بگويم كوفه يك آمادگى واقعى داشت و امام حسين هم واقعا روى كوفه حساب مى كرد . نه ، اتمام حجت عجيبى بر امام حسين شد كه فرضا هم زمينه آماده نباشد او نمى تواند آن اتمام حجت را ناديده بگيرد . از نظر امام حسن چطور ؟ از نظر امام حسن اتمام حجت ، بر خلاف شده بود ، يعنى مردم كوفه نشان داده بودند كه ما آمادگى نداريم . آنچنان وضع داخلى كوفه بد بود كه امام حسن خودش از بسيارى از مردم كوفه محترز بود و وقتى كه بيرون مىآمد - حتى وقتى كه به نماز مىآمد - در زير لباسهاى خود زره مى پوشيد براى اينكه خوارج و دست پرورده هاى معاويه زياد بودند و خطر كشته شدن ايشان وجود داشت ، و يك دفعه حضرت در حال نماز بود كه به طرفش تيراندازى شد ، ولى چون در زير لباسهايش زره پوشيده بود ، تير كارگر نشد ، والا امام را در حال نماز با تير از پا در آورده بودند .

پس ، از نظر دعوت مردم كوفه كه بر امام حسين اتمام حجتى بود - و چون اتمام حجت بود بايد ترتيب اثر مى داد - در مورد امام حسن ، بر عكس ، اتمام حجت بر خلاف بوده و مردم كوفه تقريبا عدم آمادگيشان را اعلام كرده بودند .

عامل سومى كه در قيام امام حسين وجود داشت عامل امر به معروف و نهى از منكر بود ، يعنى قطع نظر از اينكه از امام حسين بيعت مى خواستند و او حاضر نبود بيعت كند ، و قطع نظر از اينكه مردم كوفه از او دعوت كرده بودند و اتمام حجتى بر امام حسين شده بود و او براى اينكه پاسخى به آنها داده باشد آمادگى خودش را اعلام كرد ، قطع نظر از اينها ، مسئله ديگرى وجود داشت كه امام حسين تحت آن عنوان قيام كرد ، يعنى اگر از او تقاضاى بيعت هم نمى كردند باز قيام مى كرد و اگر مردم كوفه هم دعوت نمى كردند باز قيام مى نمود . آن مسئله چه بود ؟ مسئله امر به معروف و نهى از منكر ، مسئله اينكه معاويه از روزى كه به خلافت رسيده است ، در مدت اين بيست سال هر چه عمل كرده است بر خلاف اسلام عمل كرده است ، اين حاكم ، جائر و جابر است ، جور و عدوانش را همه مردم ديدند و مى بينيد ، احكام اسلام را تغيير داده است ، بيت المال مسلمين راحيف و ميل مى كند ، خونهاى محترم را ريخته است ، چنين كرده ، چنان كرده ، حالا هم بزرگترين گناه را مرتكب شده است و آن اين كه بعد از خودش پسر شرابخوار قمار باز سگباز خودش را به عنوان ولايتعهد تعيين كرده وبه زور سرجاى خودش نشانده است ، بر ما لازم است كه به اينها اعتراض كنيم ، چون پيغمبر فرمود : «من رأى سلطاناً جائراً مستحلاً لحرام الله ، ناكثاً عهده ، مخالفاً لسنة رسول الله ، يعمل فى عباد الله بالاثم و العدوان ، فلم يغير عليه بفعل و لا قول ، كان حقاً على الله ان يدخله مدخله ، الا و ان هولاء قد لزموا طاعة الشيطان . . .» (5) اگر كسى حاكم ستمگرى را به اين وضع و آن وضع و با اين نشانيها ببيند و اعتراض نكند به عملش يا گفته اش ، آنچنان مرتكب گناه شده است كه سزاوار است خدا او را به همان عذابى معذب كند كه آن حكمران جائر را معذب مى كند . اما در زمان معاويه در اينكه مطلب بالقوه همينطور بود بحثى نيست . براى خود امام حسن كه مسأله محل ترديد نبود كه معاويه چه ماهيتى دارد ، ولى معاويه در زمان على عليه السلام معترض بوده است كه من فقط مى خواهم خونخواهى عثمان را بكنم ، و حال مى گويد من حاضرم به كتاب خدا و به سنت پيغمبر و به سيره خلفاى راشدين صد در صد عمل بكنم ، براى خودم جانشين معين نمى كنم ، بعد از من خلافت مال حسن بن على است و حتى بعد از او مال حسين بن على است ، يعنى به حق آنها اعتراف مى كند ، فقط آنها تسليم امر بكنند (كلمه اى هم كه در ماده قرار داده بود ، كلمه «تسليم امر» است) يعنى كار را به من واگذار كنند ، همين مقدار ، امام حسن عجالتا كنار برود ، كار را به من واگذار كند و من با اين شرايط عمل مى كنم . ورقه سفيد امضا فرستاد ، يعنى كاغذى را زيرش امضا كرد ، گفت هر شرطى كه حسن بن على خودش مايل است در اينجا بنويسد ، من قبول مى كنم ، من بيش از اين نمى خواهم كه من زمامدار باشم والا من به تمام مقررات اسلامى صد در صد عمل مى كنم . تا آنوقت هم كه هنوز صابون اينها به جامه مردم نخورده بود .

حال فرض كنيم الان ما در مقابل تاريخ اينجور قرار گرفته بوديم كه معاويه آمد يك چنين كاغذ سفيد امضايى براى امام حسن فرستاد و چنين تعهداتى را قبول كرد ، گفت تو برو كنار ، مگر تو خلافت را براى چه مى خواهى ؟ مگر غير از عمل كردن به مقررات اسلامى است ؟ من مجرى منويات تو هستم ، فقط امر دائر است كه آن كسى كه مى خواهد كتاب و سنت الهى را اجرا بكند من باشم يا تو . آيا تو فقط به خاطر اينكه آن كسى كه اين كار را مى كند تو باشى مى خواهى چنين جنگ خونينى را بپا بكنى ؟ ! اگر امام حسن با اين شرايط تسليم امر نمى كرد ، جنگ را ادامه مى داد ، دو سه سال مى جنگيد ، دهها هزار نفر آدم كشته مى شدند ، ويرانيها پيدا مى شد و عاقبت امر هم خود امام حسن كشته مى شد ، امروز تاريخ ، امام حسن را ملامت مى كرد ، مى گفت در يك چنين شرايطى بايد صلح مى كرد پيغمبر هم در خيلى موارد صلح كرد ، آخر يك جا هم آدم بايد صلح كند ، آرى ، اگر ما نيز در آن زمان بوديم مى گفتيم غير از اين نيست كه معاويه مى خواهد خودش حكومت كند ، بسيار خوب خودش حكومت كند ، نه از تو مى خواهد كه او را به عنوان خليفه بپذيرى ، نه از تو مى خواهد كه او را اميرالمؤمنين بخوانى (6) ، نه از تو ميخواهد كه با او بيعت كنى ، و حتى اگر بگويى جان شيعيان در خطر است ، امضا مى كند كه تمام شيعيان پدرت على در امن و امان ، و روى تمام كينه هاى گذشته اى كه با آنها در صفين دارم قلم كشيدم ، از نظر امكانات مالى حاضرم ماليات قسمتى از مملكت را نگيرم و آن را اختصاص بدهم به تو كه به اين وسيله بتوانى از نظر مالى محتاج ما نباشى و خودت و شيعيان و كسان خودت را آسوده اداره كنى . اگر امام حسن با اين شرايط صلح را قبول نمى كرد امروز در مقابل تاريخ محكوم بود . قبول كرد ، وقتى كه قبول كرد ، تاريخ آن طرف را محكوم كرد . معاويه با آن دستپاچگى كه داشت تمام اين شرايط را پذيرفت . نتيجه اش اين شد كه معاويه فقط از جنبه سياسى پيروز شد ، يعنى نشان داد كه يك مرد صد در صد سياستمدارى است كه غير از سياستمدارى هيچ چيز در وجودش نيست ، زيرا همينقدر كه مسند خلافت و قدرت را تصاحب كرد تمام مواد قرار داد را زير پا گذاشت و به هيچكدام از اينها عمل نكرد و ثابت كرد كه آدم دغلبازى است ، و حتى وقتى كه به كوفه آمد صريحا گفت : مردم كوفه ! من در گذشته با شما نجنگيدم براى اينكه شما نماز بخوانيد ، روزه بگيريد ، حج بكنيد ، زكات بدهيد ، ولكن لاتأمر عليكم من جنگيدم براى اينكه امير و رئيس شما باشم . بعد چون ديد خيلى بد حرفى شد گفت اينها يك چيزهايى است كه خودتان انجام مى دهيد ، لازم نيست كه من راجع به اين مسائل براى شما پافشارى داشته باشم . شرط كرده بود كه خلافت ، بعد از او تعلق داشته باشد به حسن بن على ، و بعد از حسن بن على به حسين بن على . ولى بعد از هفت هشت سال كه از حكومتش گذشت شروع كرد مسئله ولايتعهد يزيد را مطرح كردن . شيعيان اميرالمؤمنين را كه در متن قرار داد بود كه مزاحمشان نشود به حد اشد مزاحمشان شد و شروع كرد به كينه توزى نسبت به آنها . واقعا چه فرقى هست ميان معاويه و عثمان ؟ هيچ فرقى نيست ، ولى عثمان كم و بيش مقام خودش را در ميان مسلمين (غير شيعه) حفظ كرد به عنوان يكى از خلفاى راشدين كه البته لغزشهايى هم داشته است ، ولى معاويه از همان اول به عنوان يك سياستمدار دغلباز معروف شد كه از نظر فقها و علماى اسلام عموما (نه فقط ما شيعيان ، از نظر شيعيان كه منطق ، جور ديگر است) معاويه و بعد از او ، از رديف خلفا ، از رديف كسانى كه جانشين پيغمبرند و آمدند كه اسلام را اجرا كنند به كلى خارج شدند و عنوان سلاطين وملوك و پادشاهان به خود گرفتند .

بنابراين وقتى كه ما وضع امام حسن را با وضع امام حسين مقايسه مى كنيم مى بينيم كه اينها از هيچ جهت قابل مقايسه نيستند . جهت آخرى كه خواستم عرض بكنم اين است كه امام حسين يك منطق بسيار رسا و يك تيغ برنده داشت . آن چه بود ؟ | من رأى سلطانا جائرا مستحلا لحرام الله . . . كان حقا على الله ان يدخله مدخله | . . . اگر كسى حكومت ستمگرى را ببيند كه چنين و چنان كرده است و سكوت بكند ، در نزد پروردگار گنهكار است . اما براى امام حسن اين مسئله هنوز مطرح نيست ، براى امام حسن حداكثر اين مطرح است كه اگر اينها بيايند ، بعد از اين چنين خواهند كرد . اينكه (اگر بيايند بعد از اين چنين مى كنند) غير از اين است كه يك كارى كرده اند و ما الان سند و حجتى در مقابل اينها بالفعل داريم .

اين است كه مى گويند صلح امام حسن زمينه را براى قيام امام حسين فراهم كرد . لازم بود كه امام حسن يك مدتى كناره گيرى بكند تا ماهيت امويها كه بر مردم مخفى و مستور بود آشكار شود تا قيامى كه بناست بعد انجام گيرد ، ازنظر تاريخ قيام موجهى باشد . پس از همين قرار داد صلح كه بعد معلوم شد معاويه پايبند اين مواد نيست عده اى از شيعيان آمدند به امام حسن عرض كردند : ديگر الان اين قرار داد صلح كأن لم يكن است - و راست هم مى گفتند زيرا معاويه آن را نقض كرد - و بنابراين شما بياييد قيام كنيد . فرمود : نه ، قيام براى بعد از معاويه ، يعنى كمى بيش از اين بايد به اينها مهلت داد تا وضع خودشان را خوب روشن كنند ، آنوقت وقت قيام است . معنى اين جمله اين است كه اگر امام حسن تا بعد از معاويه زنده مى بود و در همان موقعى قرار مى گرفت كه امام حسين قرار گرفت قطعا قيام مى كرد . بنابراين از نظر هر سه عاملى كه انگيزه هاى صحيح و مشروع و جدى قيام امام حسين بود ، وضع امام حسن با وضع امام حسين كاملا متفاوت و متغاير بود . از او تقاضاى بيعت مى كردند و از اين بيعت نمى خواستند . (خود بيعت كردن يك مساله اى است). براى امام حسين از ناحيه مردم كوفه اتمام حجتى شده بود و مردم مى گفتند كوفه ديگر بعد از بيست سال بيدار شده است ، كوفه بعد از بيست سال معاويه غير از كوفه قبل از بيست سال است ، اينها ديگر قدرشناس على شده اند ، قدرشناس امام حسن شده اند ، قدر شناس امام حسين شده اند ، نام امام حسين كه در ميان مردم كوفه برده مى شود اشك مى ريزند ، ديگر درختها ميوه داده اند و زمينها سر سبز شده است ، بيا كه آمادگى كامل است . اين دعوتها براى امام حسين اتمام حجت بود . براى امام حسن بر عكس بود ، هر كس وضع كوفه را مشاهده مى كرد مى ديد كوفه هيچ آمادگى ندارد . مسئله سوم مسئله فساد عملى حكومت است (فساد حاكم را عرض نمى كنم ، فساد حاكم يك مطلب است ، فساد عمل حكومت مطلب ديگرى است) . معاويه هنوز در زمان امام حسن دست به كار نشده است تا ماهيت آشكار گردد ، و تحت عنوان امر به معروف و نهى از منكر زمينه اى براى قيام باشد ، يا به اصطلاح تكليفى بالفعل به وجود آيد ، ولى در زمان امام حسين صد در صد اينچنين بود .

مواد قرار داد

حال من مقدارى از مواد قرار داد را برايتان مى خوانم تا ببينيد وضع قرار داد چگونه بوده است . مواد قرار داد را به اين شكل نوشته اند :

1- حكومت به معاويه واگذار مى شود (7) بدين شرط كه به كتاب خدا و سنت پيغمبر و سيره خلفاى شايسته عمل كند .

در اينجا لازم است مطلبى را عرض كنم : اميرالمؤمنين يك منطقى دارد و آن منطق اين است كه مى گويد من به خاطر اينكه خودم خليفه باشم يا ديگرى ، با اينكه خلافت حق من است قيام نمى كنم ، آن وظيفه مردم است ، من آنوقت قيام مى كنم كه آن كسى كه خلافت را بر عهده گرفته است كارها را از مجرا خارج كرده باشد ، در نهج البلاغه است : «و الله لاسلمن ماسلمت امور المسلمين و لم يكن فيها جور الا على خاصة» (8) . يعنى مادامى كه ظلم فقط بر شخص من است كه حق مرا از من گرفته اند ، و منهاى اين ساير كارها در مجراى خودش است ، من تسليمم ، من آنوقت قيام مى كنم كه كارهاى مسلمين از مجرا خارج شده باشد .

اين ماده قرار داد اين است و در واقع امام حسن اينچنين قرار داد مى بندد : مادامى كه ظلم فقط به من است و مرا از حق خودم محروم كرده اند ولى آن غاصب متعهد است كه امور مسلمين را در مجراى صحيح اداره كند من به اين شرط حاضرم كنار بروم .

2- پس از معاويه حكومت متعلق به حسن است و اگر براى او حادثه اى پيش آمد متعلق به حسين. اين جمله مفهومش اين است كه اين صلح يك مدت موقتى دارد ، نه اينكه امام حسن گفت ديگر ما گذشتيم و رفتيم ، اين تو و اين خلافت ، تا هر وقت هر كار مى خواهى بكن ، نه ، تا معاويه هست ، اين صلح تا زمان معاويه است ، شامل بعد از زمان معاويه نمى شود ، پس معاويه حق ندارد براى بعد از زمان خودش توطئه اى بچيند : و معاويه حق ندارد كسى را به جانشينى خود انتخاب كند.

3- معاويه در شام لعن و ناسزاى به اميرالمؤمنين را رسم كرده بود . اين را در متن صلحنامه قيد كردند كه بايد اين عمل زشت موقوف باشد : معاويه بايد ناسزا به اميرالمؤمنين ولعنت بر او را در نمازها ترك كند و على را جز به نيكى ياد ننمايد كه اين را هم معاويه تعهد و امضاء كرد . اينها روى على تبليغ مى كردند ، مى گفتند على را ما به اين دليل لعنت مى كنيم كه - العياذ بالله - او از دين اسلام خارج شده بود . آدمى كه اينجا امضا مى دهد ، لااقل اين مقدار اتمام حجت بر او شده كه تو اگر على را يك آدمى مى خوانى كه واقعا مستحق لعن است پس چرا متعهد مى شوى كه او را جز به نيكى ياد نكنى ، و اگر مستحق لعن نيست و آن طور كه متعهد شده اى درست است پس چرا اينطور عمل مى كنى ؟ ! كه بعد ، اين را هم زير پا گذاشت و تا نود سال اين كار ادامه پيدا كرد .

4- بيت المال كوفه كه موجودى آن پنج ميليون درهم است مستثنى است و تسليم حكومت شامل آن نمى شود و معاويه بايد هر سالى دو ميليون درهم براى حسن بفرستد اين قيد را كرده بودند براى همين كه مى خواستند نياز شيعيان را از دستگاه حكومت معاويه رفع كنند كه اينها مجبور نباشند ، و بدانند اگر نيازى داشته باشند مى شود خود امام حسن وامام حسين مرتفع كنند . و بنى هاشم را از بخششها و هديه ها بر بنى اميه امتياز دهد و يك ميليون درهم در ميان بازماندگان شهدايى كه در كنار اميرالمؤمنين در جنگهاى جمل و صفين كشته شده اند تقسيم كند و اينها همه بايد از محل خراج دارابجرد تأديه شود . دارابجرد در اطراف شيراز است كه خراج و ماليات اين نقطه را به بنى هاشم اختصاص دادند .

5- مردم در هر گوشه از زمينهاى خدا ، شام يا عراق يا يمن و يا حجاز ، بايد در امن و امن باشند و سياهپوست و سرخپوست از امنيت برخوردار باشند و معاويه بايد لغزشهاى آنان را ناديده بگيرد مقصود كينه توزيهايى است كه به گذشته مربوط مى شود ، چون اينها اغلب كسانى بودند كه در گذشته با معاويه در صفين جنگيده اند و هيچكس را بر خطاهاى گذشته اش مؤاخذه نكند و مردم عراق را به كينه هاى گذشته نگيرد . اصحاب على در هر نقطه اى كه هستند در امن و امان باشند و كسى از شيعيان على مورد آزاد واقع نشود و ياران على بر جان و مال و ناموس و فرزندانشان بيمناك نباشند و كسى ايشان را تعقيب نكند و صدمه اى بر آنان وارد نسازد ، و حق هر حقدارى بدو برسد و هر آنچه در دست اصحاب على است از آنان باز گرفته نشود . به قصد جان حسن بن على و برادرش حسين و هيچيك از اهل بيت رسول خدا توطئه اى در نهان و آشكار چيده نشود اين مواد ، مخصوصا ماده 5 و ماده 3 - كه مسئله لعن اميرالمؤمنين است - اگر چه از همان شرط اول تأمين شده زيرا وقتى كه او متعهد ميشود كه به كتاب خدا و سنت پيغمبر و سيره خلفاى را شدين عمل كند ، طبعا اينها در آن مستتر است ، ولى معذلك اينها را كه مى دانستند مورد توجه خاص معاويه است و بر خلاف عمل مى كند ، براى اينكه بعدها هيچگونه تأويل و توجيهى در خصوص اين كارها به كار نبرد ، به طور خصوصى در مواد قرار داد گنجاندند و در هيچيك از آفاق عالم اسلام ارعاب و تهديدى نسبت به آنان انجام نگيرد. خواستند نشان بدهند كه ما از حالا به روش تو بد بين هستيم .

اينها بود مجموع مواد اين قرار داد . معاويه نماينده اى داشت به نام عبدالله بن عامر . او را با نامه اى كه زير آن را امضا كرده بود فرستاد نزد امام حسن و گفت شرايط همه همان است كه تو مى گويى ، هر چه تو در آن صلحنامه بگنجانى من آن را قبول دارم . امام حسن هم اين شرايط را در صلحنامه گنجانيد . بعد هم معاويه با قسمتهاى خيلى زيادى كه من خدا و پيغمبر را ضامن قرار مى دهم ، اگر چنين نكنم چنان ، اگر چنين نكنم چنان ، همه اين شرايط را گفت و اين قرار داد را امضا كردند .

بنابراين به نظر نمى رسد كه در صلح امام حسن ، در آن شرايطى كه امام حسن مى زيست ايرادى باشد ، ومقايسه كردن ميان صلح امام حسن در مسند خلافت با قيام امام حسين به عنوان يك معترض ، با اينهمه اختلافات ديگرى كه عرض كردم مقايسه صحيحى نيست ، يعنى به نظر اينجور مى رسد كه اگر امام حسن در آنوقت نبود و بعد از شهادت اميرالمؤمنين امام حسين خليفه شده بود ، قرار داد صلح امضا مى كرد ، و اگر امام حسن تا بعد از معاويه زنده بود ، مثل امام حسين قيام مى كرد ، چون شرايط مختلف بوده است .

پرسش و پاسخ

سئوال : اگر اميرالمؤمنين بجاى امام حسن مى بود آيا صلح مى كرد يا نه ؟ حضرت على مى فرمود من حاضر نيستم يك روز حكومت معاويه را تحمل كنم ، چگونه امام حسن راضى به حكومت معاويه شد ؟

جواب : اين سئوال را كه اگر حضرت امير در جاى حضرت امام حسن بود صلح مى كرد يا نه ، به اين شكل نمى شود جواب داد ، بله ، اگر شرايط حضرت على مثل شرايط حضرت امام حسن مى بود صلح مى كرد ، اگر بيم كشته شدنش در مسند خلافت مى رفت . ولى مى دانيم كه شرايط حضرت امير با شرايط امام حسن خيلى متفاوت بود ، يعنى اين نابسامانيها در اواخر دوره حضرت امير پيدا شد ، ولهذا جنگ صفين هم جنگى بود كه در حال پيشرفت بود و اگر خوارج از داخل انشعاب نمى كردند مسلم اميرالمؤمنين پيروز شده بود . در اين جهت بحثى نيست . و اما اينكه شما فرموديد چرا اميرالمؤمنين حاضر نيست يك روز حكومت معاويه را قبول كند ولى امام حسن حاضر مى شود ؟ شما اين دو را با همديگر مخلوط مى كنيد . حضرت امير حاضر نيست يك روز ، معاويه به عنوان نايب او و به عنوان منسوب از قبل او حكومت كند ، ولى امام حسن كه نمى خواهد معاويه را نايب و جانشين خود قرار دهد ، بلكه مى خواهد خود كنار برود . صلح امام حسن كنار رفتن است نه متعهد بودن . در متن اين قرار داد هيچ اسمى از خلافت برده نشده ، اسمى از اميرالمؤمنين برده نشده ، اسمى از جانشين پيغمبر برده نشده ، سخن اين است كه ما كنار مى رويم ، كار به عهده او ، ولى به شرط آنكه اين كه شخصا صلاحيت ندارد ، كار را درست انجام دهد ، و متعهد شده كه درست عمل كند . پس اين دو خيلى تفاوت دارد . اميرالمؤمنين گفت من حاضر نيستم يك روز كسى مثل معاويه از طرف من و نايب من در جايى باشد . امام حسن هم حاضر به چنين چيزى نبود ، و شرايط صلح نيز شامل چنين چيزى نيست .

سئوال : آيا اميرالمؤمنين راجع به چگونگى برخورد با معاويه ، وصيتى به امام حسن كرده بودند ؟

جواب : يادم نمىآيد كه تا به حال برخورد كرده باشم در وصيتهاى حضرت امير كه چيزى راجع به اين جهت گفته باشند ، ولى ظاهرا وضع روشن بوده ، اگر در متن تاريخ هم نمانده باشد وضع روشن بوده است . اميرالمؤمنين خودش تا آخر طرفدار جنگ با معاويه بود و حتى همان اواخر هم كه وضع اميرالمؤمنين نابسامان بود باز چيزى كه اميرالمؤمنين را ناراحت مى داشت وضع معاويه بود و معتقد بود كه بايد با معاويه جنگيد تا او را از ميان برد . شهادت اميرالمؤمنين مانع جنگ جديد با معاويه شد . آن خطبه معروفى كه در نهج البلاغه است كه حضرت مردم را دعوت به جهاد كرد و بعد از اصحاب با وفايش كه در صفين كشته شدند ياد كرد و فرمود : «اين اخوانى الذين ركبوا الطريق و مضوا على الحق ، اين عمار ؟ و اين ابن التيهان ؟ و اين ذوالشهادتين ؟» (9) و بعد گريست ، اين خطابه را در نماز جمعه خواند ، مردم را دعوت كرد كه حركت كنند ، ونوشته اند هنوز جمعه ديگر نرسيده بود كه ضربت خورد و شهيد شد . امام حسن هم در ابتدا تصميم به جنگيدن با معاويه داشت ، ولى آنچه كه از اصحابش ظهور و بروز كرد از عدم آمادگى و اختلافات داخلى ، تصميم امام حسن را از جنگ منصرف به صلح كرد ، يعنى امام حسن ديد اين جنگيدن يك جنگيدن افتضاح آميزى است ، با اين مردم جنگيدن ، افتضاح و رسوايى است . در ساباط اصحاب خودش آمدند با نيزه به پاى او زدند .

يكى از امتيازات بزرگ جريان امام حسين اين است كه امام حسين يك هسته نيرومند ايمانى به وجود آورد كه اينها در مقابل هر چه شدايد بود مقاومت كردند . تاريخ نمى نويسد كه يك نفر از اينها به لشكر دشمن رفته باشد ، ولى تاريخ مى نويسد كه عده زيادى از لشكر دشمن در همان وقايع عاشورا به اينها ملحق شدند ، يعنى در اصحاب امام حسين كسى نبود كه ضعف نشان دهد مگر يك نفر (يا دو نفر) به نام ضحاك بن عبدالله مشرقى كه از اول آمد به امام حسين گفت من با شما مىآيم ولى يك شرطى با شما دارم و آن اين است كه تا وقتى كه احتمال بدهم وجود من به حال شما مفيد است هستم ، ولى از آن ساعتى كه بدانم ديگر ذره اى به حال شما نمى توانم مفيد باشم ، مرخص شوم . با اين شرط حاضر شد ، امام هم قبول كرد . آمد و تا روز عاشوراو تا آن لحظات آخر بود ، بعد آمد نزد امام و گفت من طبق شرطى كه كردم الان ديگر مى توانم بروم چون حس مى كنم كه ديگر وجود من براى شما هيچ فايده اى ندارد . فرمود مى خواهى بروى برو . يك اسب بسيار دونده عالى يى داشت ، سوار اين اسب شد و چند شلاق محكم به آن زد كه اسب را به اصطلاح اجير وآماده كرده باشد . اطراف محاصره بود . نقطه اى را در نظر گرفت . يكمرتبه به قلب لشكر دشمن زد ولى نه به قصد محاربه ، به قصد اينكه لشكر را بشكافد و فرار كند . زد و خارج شد . عده اى تعقيبش كردند . نزديك بود گرفتار شود . اتفاقا در ميان تعقيب كنندگان شخصى بود كه از آشنايان او بود ، گفت كارى به او نداشته باشيد ، او كه نمى خواهد بجنگد ، مى خواهد فرار كند . رهايش كردند ، رفت . ولى غير از اين ، هيچكس ضعف نشان نداد ، اما اصحاب امام حسن ضعف و رسوايى نشان دادند . اگر حضرت صلح نمى كرد يك كشته شدنى بود براى امام حسن مقرون به رسوايى از طرف اصحاب خودش . پس اينها با همديگر تفاوت دارد .

غرض اين است كه اميرالمؤمنين باز هم تصميم به جنگ داشت و امام حسن هم در ابتدا تصميم به جنگ داشت ولى امورى كه از مردم كوفه ظهور و بروز كرد مانع شد كه امام به جنگ ادامه دهد . حتى امام لشكرش را به همان مقدار كمى هم كه آمدند بيرون ازشهر زد ، گفت برويد در نخليه كوفه ، خودش هم خطبه خواند ، مردم را دعوت كرد ، و وقتى هم كه خطبه خواند يك نفر جواب مثبت نداد تا عدى بن حاتم بلند شد و مردم را ملامت كرد و بعد گفت من خودم كه راه افتادم ، و خودش راه افتاد ، يك هزار نفرى هم داشت ، بعد ديگران راه افتادند ، و بعد خود امام حسن راه افتاد رفت به نخليه كوفه ، ده روز آنجا بود ، فقط چهار هزار نفر جمع شدند . بار دوم حضرت آمد مردم را بسيج كرد . اين بار جمعيت زياد آمدند ، ولى باز در همانجا ضعف نشان دادند ، به يك عده از رؤسايشان پول دادند ، شب فرار كردند ورفتند ، يك عده به شكل ديگر ، ويك عده به شكل ديگر ، حضرت ديد زمينه ديگر زمينه جنگيدن افتخار آميز نيست .

سئوال : اينكه فرموديد اگر امام حسن صلح نمى كرد تاريخ او را ملامت مى كرد كه چرا با اين كه مى توانستى شرايط خود را در صلحنامه بگنجانى اين كار را نكردى درست به نظر نمى رسد ، زيرا مردم فرستادن كاغذ سفيد امضاء براى امام حسن را يك نيرنگ تلقى مى كردند چرا كه اين كار بدين معنى است كه تو هر چه مى خواهى بنويس ، من كه حرفهاى تو را قبول ندارم . معاويه را مردم در زمان حضرت امير شناخته بودند . . .

جواب : اتفاقا در آن سفيد امضاء ، معاويه مى توانست نيرنگ ديگرى به كار ببرد و آن اين است كه ببيند شرايطى كه امام حسن مى نويسد يك شرايط اسلامى است يا شرايط غير اسلامى ؟ چون معاويه از نظر وضع و موقعيت خودش - از نظر واقعيت هم همينطور - مى خواست روشن شود كه امام حسن چه مى خواهد ؟ (هم امام حسن مى خواست اين كار بشود و هم معاويه) آيا شرايط او به نفع خودش است يا به نفع مسلمين ؟ ما ديديم همه شرايط به نفع مسلمين بود ، و غير از اين ، امام حسن نه مى توانست بكند و نه مى كرد . شما مى گوييد كه مردم اين را نيرنگ تلقى مى كردند . اتفاقا مردم مى گفتند چه آدم خوبى است ! و به امام حسن مى گفتند حرفهايت را بزن ، ببينيم آخر تو چه مى خواهى ؟ آيا حرفت فقط اين است كه من بايد خليفه باشم يا حرف ديگرى دارى ؟ اگر حرف ديگرى دارى ، اين كه حاضر است كه واقعا مسلمين را به سعادت برساند .

شما بعد فرموديد كه معاويه را مردم در زمان حضرت امير شناخته بودند . اتفاقا قضيه اينطور است كه مردم معاويه را بد آدمى شناخته بودند و خوب حاكمى ، و اين كه مردم كوفه سست شدند يكى به همين خاطر بود ، مى گفتند درست است كه معاويه آدم بدى است ولى با رعيت خيلى خوب است ، ببين با شاميها چگونه رفتار مى كند ! چقدر شاميها از او راضى هستند ! آنهايى كه معاويه را شناخته بودند به اين صورت شناخته بودند كه درست است كه آدم بدى است اما حاكم خوبى است ، اگر او حاكم شود هيچ فرقى ميان مردم كوفه و غير كوفه نخواهد گذاشت . مخصوصا معروف شده بود به حلم و بردبارى . معاويه يك حلم سياسى ئى داشت ومورخين به او عيب گرفته اند كه نتوانست حلم سياسى خود را در مورد كوفه عملى كند ، و اگر مى كرد از نظر معنوى هم پيروز مى شد . معاويه معروف بود به حلم سياسى . مردم مى رفتند به او فحش مى دادند ، مى خنديد و در آخر پول مى داد و آنها را جلب مى كرد . مى گفتند براى حكومت بهتر از اين ديگر نمى شود پيدا كرد ، حالا آدم بدى است آدم بدى باشد . امام حسن هم بر همين اساس تصميم به صلح گرفت ، و گويى به مردم مى گفت بسيار خوب ، ما اين آدم بد را آورديم كه كارها را خوب انجام دهد ، حال ببينيد آنطور كه شما انتظار داريد كه اين آدم بد كارها را خوب انجام دهد انجام خواهد داد يا انجام نخواهد داد . هرگز معاويه به عنوان يك حاكم جائر شناخته نشده بود ، به عنوان يك مرد جاه طلب شناخته شده بود نه بيش از آن . معاويه را واقعا دوران صلح امام حسن شناساند ، از نظر اينكه چگونه حاكمى است .

سئوال : آيا امام حسين هم صلحنامه را امضاء كرده اند يا خير ؟ و آيا ايشان به صلح امام حسن اعتراضى داشته اند يا خير ؟

جواب : من جايى نديده ام كه امام حسين هم صلحنامه را امضا كرده باشد ، از باب اينكه ضرورتى نداشته كه امام حسين امضا كند ، چون امام حسين ، آنوقت به عنوان يك نفر تابع بود و تسليم امام حسن ، و هر چه كه امام حسن مى كرد آن را قبول داشت و متعهد بود . حتى يك عده اى كه با صلح امام حسن مخالف بودند آمدند نزد امام حسين كه ما اين صلح را قبول نداريم ، آيا بياييم با تو بيعت كنيم ؟ فرمود نه ، هر چه برادرم امام حسن كرده من تابع همان هستم . از نظر تاريخ مسلم اين است كه امام حسين صد در صد تابع صلح امام حسن بود ، يعنى كوچكترين ابراز مخالفتى از امام حسين نسبت به اين صلح ابراز نشده ، و ديده نشده كه جايى اعتراض كند كه من با اين صلح موافق نيستم ، و بعد كه ببيند امام حسن مصمم به صلح است تسليم شود ، نه ، هيچ اعتراضى از او ديده نشده است .

پي نوشت ها

1 . حالا من كار ندارم كه در اين جهت تفاوتى هست كه امام حسين معترض بر حق بود و امام حسن امام بر حق و معترضش معترض باطل ، وضع را از نظر اجتماعى عرض مى كنم .
2 . كه به حق هم شورش كرده بودند ، يعنى اعتراض هايشان همه بجا بود (سنى ها هم اكنون قبول دارند كه معترضين به عثمان اعتراضهايشان بجا بود) و لهذا على (ع) در دوره خلافتش هم اين ها را گرامى مى داشت . در ميان معترضين و قتله عثمان افرادى مثل محمد بن ابى بكر و مالك اشتر بودند ، و اين ها بعدها از خواص و از خصيصين اميرالمؤمنين شدند چنان كه قبل از آن هم بودند .
3 . نهج البلاغه ، خطبه 240 .
4- مثل نويسنده (شهيد جاويد).
5 . تاريخ طبرى ، ج 7 ص 300 .
6 . قيد كردند كه معاويه هيچگاه توقع نداشته باشد كه امام حسن او را (يا اميرالمؤمنين) خطاب كند .
7 . تعبير اينجا حكومت است كه اين ، تعبير فارسى آن است ولى عبارت عربى تسليم امر است ، يعنى كار به او واگذار مى شود .
8 . نهج البلاغه ، خطبه 74 .
9 . نهج البلاغه ، خطبه 182 .

منبع: تاريخ اسلام در آثار شهيد مطهرى - جلد دوم

حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح (دوشنبه) (۱۳۹۴/۰۷/۲۰ - ۱۴:۲۰)مورخه  در دیدار مسئولان و مدیران رسانه ملی و اعضا شورای نظارت بر صدا و سیما با تبیین اهداف «جنگ نرمِ برنامه ریزی شده، گسترده و همه جانبه نظامِ سلطه با جمهوری اسلامی»، تغییر باورهای مردم را مهمترین هدف این جنگ پیچیده خواندند و با تأکید بر نقش منحصر به فرد رسانه ملی در این کارزار جدی، برنامه ریزی دقیق و عالمانه را برای تحقق وظایف رسانه ملی مورد تأکید قرار دادند.
حضرت آیت الله خامنه ای در ابتدای سخنان خود به موضوع اهمیت رسانه ملی در نظام جمهوری اسلامی ایران پرداختند و با اشاره به حرکت عظیم رسانه ای که با کمک رسانه های نوپدید، بوجود آمده گفتند: رسانه ملی در صحنه چنین نبرد عجیب و عظیم و درگیری ناخواسته و ناگزیر قرار دارد که همان عرصه پیچیده و بسیار مهم جنگ نرم است.
رهبر انقلاب اسلامی افراد صاحبنظر، دلسوز و دارای انگیزه را به مطالعه و بررسی دقیق ابعاد جنگ نرم فراخواندند و گفتند: در جنگ نرم، همان اهداف جنگ سخت دنبال می شود اما بصورتی فراگیرتر و عمیق تر.
ایشان به برخی پیچیدگی ها و خطرات بیشتر جنگ نرم در مقایسه با جنگ سخت اشاره کردند و افزودند: جنگ نرم برخلاف جنگ سخت، آشکار، قابل فهم و ملموس نیست و حتی در برخی موارد طرف مقابل ضربه خود را می زند اما جامعه هدف، دچار خواب آلودگی و عدم احساس حمله است.
رهبر انقلاب اسلامی خاطرنشان کردند: جنگ های سخت معمولاً موجب برانگیخته شدن احساسات مردم و ایجاد وحدت و انسجام ملی می شود در حالیکه جنگ نرم، انگیزه های مقابله را از بین می برد و زمینه ساز ایجاد اختلاف نیز می شود.
حضرت آیت الله خامنه ای بعد از بیان خطرات به مراتب بیشتر و نگران کننده تر جنگ نرم در مقایسه با جنگ سخت گفتند: جنگ نرم فقط مخصوص ایران نیست اما در موضوع ایران، هدف اصلی از این جنگ نرمِ فکر شده و حساب شده، استحاله جمهوری اسلامی ایران و تغییر باطن و سیرت، با حفظ صورت و ظاهر آن است.
ایشان با تأکید بر اینکه تغییر باطن و سیرت به معنای تغییر انگیزه ها، شعارها، معارف انقلابی و اهداف بزرگ است، افزودند: در چارچوب اهداف جنگ نرمِ دشمن، باقی ماندن نام «جمهوری اسلامی» و حتی حضور یک معمم در رأس آن مهم نیست، مهم آن است که ایران تأمین کننده اهداف امریکا، صهیونیسم و شبکه قدرت جهانی باشد.
رهبر انقلاب اسلامی، مسئولان و مردم  را آماج اصلی چنین جنگِ نرمی دانستند و خاطرنشان کردند: در مورد برنامه ریزی که در جنگ نرم برای مسئولان وجود دارد با آنان صحبت کرده و خواهم کرد اما مخاطبان اصلی جنگ نرم مردم به ویژه نخبگان، دانشگاهیان، دانشجویان، جوانان و عناصر فعال هستند.
حضرت آیت الله خامنه ای افزودند: آنها بدنبال تأثیرگذاری بر مردم و تغییر طیف وسیعی از باورهای آنان بویژه جوانان و نخبگان هستند که باورهای اعتقادیِ دینی، سیاسی و فرهنگی مردم از جمله این باورها است.
ایشان گفتند: مردم ما باورهای اعتقادی درخصوص دین، خانواده، مسئله «زن و مرد»، استقلال، مقابله با بیگانه، مردم سالاری اسلامی و مسائل گوناگون فرهنگی دارند و طرف مقابل تلاش دارد این باورها را دستکاری کند و یا تغییر دهد.
رهبر انقلاب اسلامی، تغییر باور به گذشته را از دیگر اهداف مورد نظر در جنگ نرم برشمردند و تأکید کردند: مردم ما نسبت به رژیم فاسد و مستبد گذشته باورهایی دارند که در جنگ نرم تلاش بر این است تا این گذشته زشت و پلید و سیاه به گذشته ای درخشان و زیبا تغییر یابد.
حضرت آیت الله خامنه ای افزودند: آنها می خواهند با تغییر باور به گذشته، نتیجه بگیرند که لزومی به وقوع انقلاب اسلامی برای از بین بردن آن گذشته، وجود نداشته است.
ایشان تغییر باور به آینده و حال را از دیگر اهداف جنگ نرم دانستند و خاطرنشان کردند: آنها می خواهند به جوان امروزی القاء کنند که وضع کنونی کشور مایه شرمندگی است و رسیدن به پیشرفت در آینده نیز غیرممکن است تا نشاط و تحرک و علم آموزی و امید به آینده را از نسل جوان بگیرند.
رهبر انقلاب اسلامی ایجاد باورهای غیرواقعی در جوانان نسبت به جهان بویژه امریکا و اروپا و ترسیم  کشورهایی پیشرفته، راحت، امن و بدون مشکل از آنها را یکی دیگر از اهداف جنگ نرم برشمردند و در جمع بندی این بخش از سخنان خود گفتند: هدف اصلی و نهایی جنگ نرم طراحی شده، انحلال درونی و استحاله داخلی جمهوری اسلامی از طریق تغییر باورها و سست کردن ایمان مردم و بویژه جوانان است.
رهبر انقلاب با اشاره به امکانات سخت افزاری و نرم افزاری دشمن در جنگ نرم افزودند: همه پیشرفتهای روزافزون محیط مجازی در خدمت تحقق اهداف جنگ نرم است اما مهمتر از این امکانات و پیشرفتهای سخت افزاری، لشکر عظیم نخبگان فکری، سیاسی، ادبی، اجتماعی، و فعالان برجسته ارتباطات و رشته های مختلف هنری است که عقبه ی نرم افزاری قوی و تأثیرگذاری را برای تحقق اهداف جنگ نرم فراهم آورده است.
ایشان برنامه ریزی و کار و تلاش منسجم را از ویژگیهای بارز طراحان و مجریان جنگ نرم برشمردند و خاطرنشان کردند: در همه تولیدات و فراورده های صوتی، تصویری و مکتوب جبهه مقابل ملت ایران، مقاصد و اهداف جنگ نرم، البته عمدتاً بطور غیرمستقیم، پیگیری و القا می شود.
رهبر انقلاب در همین زمینه ترویج دین حداقلی و دین سکولار را که با هر رفتار شخصی و اجتماعی قابل انطباق است از جمله اهداف پنهان برنامه های عمدتاً اجتماعی رسانه های بیگانه خواندند و افزودند: آنها در پیگیری پیچیده اهداف خود، کاملاً جدی و دارای برنامه هستند اما ما در این زمینه عقب هستیم.
حضرت آیت الله خامنه ای، تلاشهای رسانه ملی را قابل توجه دانستند و در عین حال افزودند: باید این تلاشها را به عمق برد و اهداف مورد نظر را بدون تظاهر و درشت نمایی، در حد ظرفیت همه برنامه های صدا و سیما به صورت هنرمندانه ترویج کرد تا مخاطبان اقناع شوند و بپذیرند.
رهبر انقلاب مهمترین کار برای تحقق مشهود اهداف رسانه ملی در قبال جنگ نرم دشمنان را، دست یابی به تحلیلی مبنایی، صحیح و واقع بینانه از شرایط داخلی، منطقه ای و جهانی جمهوری اسلامی خواندند و افزودند: این تحلیل، ذهنها و جهت گیریهای سطوح مختلف مدیریتی و بدنه سازمان را منسجم می کند و پایه همه فعالیتها قرار می گیرد.
حضرت آیت الله خامنه ای، پرهیز از اغراق در تواناییها، توجه به مشکلات، تأثیرناپذیری از تبلیغات گمراه کننده بیگانگان، پرهیز از سطحی نگری، و توجه به ظرفیتهای بالفعل و بالقوه را در دستیابی به تحلیل مبنایی در صدا و سیما مؤثر دانستند و افزودند: مقایسه صحیح موقعیت کشور با دوران متناظر انقلابهای مهم جهانی، می تواند به درک و اقع بینانه از شرایط کشور، کمک کند.
حضرت آیت الله خامنه ای با اشاره به مشکلات فراوان، جنگهای داخلی خونین و حتی بازگشت برخی انقلابهای معاصر جهان به رژیم های گذشته افزودند: باید موقعیت کنونی ایران را با موقعیت امریکا در حدود چهل سال پس از اعلامیه مهم استقلال آن کشور و موقعیت فرانسه پس از 4 دهه از انقلاب کبیر فرانسه مقایسه کرد تا شرایط امروز ایران و پیشرفتهای چشمگیر کشور بهتر درک شود.
رهبر انقلاب که در تبیین ضرورت دست یابی به تحلیل مبنایی و جامع الاطراف در صدا و سیما سخن می گفتند خاطرنشان کردند: در این چارچوب باید سیاه نمایی های بیگانگان را مد نظر داشت و متوجه بود که آنها در تحقق اهداف جنگ نرم، ایران را به جهانیان و حتی به خود ایرانیان واژگونه معرفی می کنند ضمن اینکه تصویر رسانه ای آنها از جهان نیز کاملاً مغرضانه است.
حضرت آیت الله خامنه ای به مسئولان و مدیران رسانه ملی پیشنهاد کردند برای دستیابی به تحلیلی پایه و واقع بینانه به مقایسه موقعیت جمهوری اسلامی با برخی کشورهای منطقه بپردازند که در 4 دهه اخیر زیر سایه آمریکا زندگی کرده اند.
ایشان گفتند: این مقایسه نشان می دهد که تسلیم، چه نتایجی دارد و ایستادگی به چه خیرات و پیشرفتهایی منجر می شود.
رهبر انقلاب پس از تشریح ضرورت برخورداری صدا و سیما از تحلیل مبنایی به عنوان پایه همه تولیدات و برنامه ها در تبیین دومین کار رسانه ملی برای پیگیری محسوس تر و هنرمندانه وظایف خود، تعریف و تدوین یک تفکر مبنایی و اصولی را ضروری خواندند.
حضرت آیت الله خامنه ای با اشاره به راهبردهایی که در آغاز مسئولیت آقای سرافراز به رسانه ابلاغ شده تأکید کردند: همه این راهبردها باید دنبال و برای اجرای آنها برنامه ریزی دقیق و عالمانه شود که البته در برخی موارد کارهای خوبی شده است.
حضرت آیت الله خامنه ای برنامه ریزی عالمانه و دقیق برای تحقق راهبردهای ابلاغی صدا و سیما و راهبردی جمهوری اسلامی را از دیگر ضروریات حرکت رسانه ملی برشمردند.
ایشان رسانه ملی را رسانه نظام و کشور و انقلاب دانستند و تأکید کردند: صدا و سیما قرارگاه مقدم و فعال مقابله با جنگ نرم است و مدیران و کارکنان رسانه ملی، سرداران و سربازان این جنگ نرم هستند.
رهبر انقلاب اسلامی همچنین با تشکر از زحمات مدیران و کارکنان رسانه ملی بویژه آقای سرافراز رئیس سازمان صدا و سیما، ایشان را فردی پرکار، سخت کوش، با همت، منظم، ساده زیست و بدور از تشریفات و تجملات، پاک دست، حساس در مورد بیت المال، شجاع، دارای جسارت در تصمیم گیری و خلاق و مبتکر و نوآور دانستند و خاطرنشان کردند: این ویژگی ها بسیار با ارزش و مورد تحسین است که باید استمرار داشته باشند و برای سازمان صدا و سیما به عنوان یک سازمان فرا قوه ای لازم و ضروری است.

انشجویی را فرض کنید که فردا امتحان دارد، ولی نمی تواند بی خیال وایبر شود و پای کتاب و درس اش بنشیند. مردی را فرض کنید که از صبح که به محل کارش رفته، موفق نشده است هیچ کاری انجام دهد چراکه مدام مشغول سر زدن به فیس بوک است، زنی را فرض کنید که تا دقایقی دیگر شوهر و فرزندانش به خانه می آیند در حالی که هنوز ناهار را آماده نکرده است و نمی تواند از مشاهده عکس های دوستانش در اینستاگرام دست بکشد. این دانشجو، این مرد و این زن جزو افرادی هستند که در حالی به سراغ استفاده از شبکه های اجتماعی می روند که کارهای مهم تری برای انجام دادن دارند. اگر شما هم جزو این دسته از افراد هستید و تا به حال چنین رفتاری از شما سر زده است، به احتمال زیاد باید بگوییم که شما دچار اعتیاد به شبکه های اجتماعی شده اید و باید با ترک این عادت نامناسب، به سراغ کارهای مهم ترتان بروید.

۱ - قبول کنید که شبکه های اجتماعی وقت گیر است

توجه داشته باشید که نخستین گام برای رهایی از این مشکل این است که بپذیرید استفاده بیش از حد از این شبکه ها، آسیب رسان و تلف کننده وقت است. البته و در صورتی که در استفاده بیش از حد از این شبکه ها افراط کرده اید و احساس می کنید که معتاد این شبکه ها شده اید، نگران نباشید چراکه با سخت کوشی، نظم و به کار بردن چند اصل، می توانید بر این اعتیاد خود غلبه کنید.

۲ - برنامه ریزی مناسب و منطقی داشته باشید

بدون شک اگر بخواهید که یک باره ارتباط خودتان را با شبکه های اجتماعی قطع کنید، امکان موفقیت شما بسیار کم خواهد شد؛ بنابراین بهتر است با تدوین یک برنامه ریزی مناسب، تلاش کنید تا روز به روز میزان فعالیت تان در شبکه های اجتماعی را کاهش دهید تا به حد معقول و منطقی برسد. برای رسیدن به این هدف بهتر است همیشه فهرستی از کارهایی را که باید انجام دهید، همراه تان داشته باشید تا برای حضور در شبکه های اجتماعی با مدیریت زمانی بهتری عمل کنید.

۳ - از همراهی و همدلی خانواده کمک بگیرید

در طول مدت زمانی که شما برای قطع وابستگی تان به فضای مجازی تلاش می کنید، همراهی دیگر اعضای خانواده با شما ضروری به نظر می رسد. بنابراین از هر فرصتی برای بودن در کنار خانواده استفاده کنید چراکه برای آرامشی که در این فضا به دست می آورید، هیچ جایگزینی وجود ندارد.

۴ - عضویت خود در گروه ها را محدود کنید

نیازی نیست که به طور مثال در ۱۵ شبکه اجتماعی عضو باشید. در واقع حتی نیازی نیست در ۲ شبکه اجتماعی که کارایی یکسانی دارند عضو شوید؛ به طور مثال یا وایبر را انتخاب کنید یا واتس آپ را نه این که هر دو را. به احتمال زیاد همین کار، تعداد گروه هایی را که در آن ها عضو هستید و زمانی را که صرف فعالیت در آن ها می کنید، نصف خواهد کرد.

۵ -خودکنترلی تان را تقویت کنید

فقط زمان هایی از شبکه های اجتماعی استفاده کنید که کارتان را انجام داده اید یا مشغول استراحت هستید. وقتی کاری دارید که باید انجام شود، زمان خود را صرف به روزکردن پروفایل تان یا عوض کردن عکس تان نکنید. این گونه علاوه بر این که زمان تان را هدر نمی دهید، خودکنترلی هم در شما تقویت می شود.

۶ - بررسی کنید که چه چیزهایی را در شبکه های اجتماعی از دست می دهید

هرچند حضور در شبکه های اجتماعی علاوه بر معایب، مزایایی هم دارد اما توجه داشته باشید که اگرچه با عضویت در این گروه ها می توانید چیزهایی به دست آورید، اما به نظر می رسد که چیزهای زیادی را نیز از دست خواهید داد.

۷ - بدون هدف عضو گروه ها نشوید

تنها عضو گروه هایی بشوید که هدف شان مشخص باشد و اعضای آن نیز شناخته شده باشند. به طور مثال، فعالیت در یک گروه کاری، تحصیلی یا خانوادگی می تواند برای شما مفید باشد. با این حال و اگر متاهل هستید تلاش کنید تا از ارتباط با خانم ها و آقایان دیگری که در فضای مجازی پای درد دل های شما می نشینند، خودداری کنید چراکه رفته رفته انسان در ارتباط با جنس مخالف در چنین فضاهایی احساس امنیت می کند و با تداوم ارتباط ممکن است احساس ها و پیوندهای عاطفی ایجاد شود و به طور جدی زندگی زناشویی شما را هدف قرار دهد و زمان زیادی از شما بگیرد. فراموش نکنید که برای درد دل کردن هیچ جایی بهتر از خانواده و هیچ کسی بهتر از همسر شما نیست.

۸ - بیکار و بی برنامه نباشید

بیکار و بی برنامه بودن در زندگی، شما را به استفاده بیشتر از این نرم افزارها ترغیب می کند؛ بنابراین اوقات فراغت خود را به تفریحات دیگر که مورد علاقه تان است، اختصاص دهید تا به مرور، فعالیت تان در فضای مجازی کاهش یابد.

۹ -نیازی را که برای رفع آن در شبکه های اجتماعی هستید کشف کنید

بررسی کنید که حضور در شبکه های اجتماعی چه نیازهایی را در شما برطرف می سازد که این قدر به فعالیت در آن ها علاقه دارید. تلاش کنید تا آن نیازها را کشف و برای تامین آن ها به شیوه ای سالم تر با شریک زندگی تان گفت و گو کنید.

۱۰ -محدودیت های زمانی تعیین کنید

برای استفاده از شبکه های اجتماعی، محدودیت زمانی قایل شوید؛ به عنوان مثال شما می توانید روزی ۱۵ دقیقه تا نیم ساعت را به این کار اختصاص بدهید. در ضمن در زمان هایی که در کنار همسرتان هستید، تا حدامکان از این نرم افزارها استفاده نکنید.

شما می توانید زمانی را که آنلاین هستید و از شبکه های اجتماعی یا دیگر خدمات آنلاین تلفن های همراه هوشمند بهره می برید حساب کنید چراکه این آسان ترین راه برای فهمیدن این است که وقت تان را تلف کرده اید یا نه؟ حتی می توانید از ثانیه شمار هم استفاده کنید. در یک برنامه ریزی دقیق، مدت زمان منطقی و موردنیاز بهره برداری از این فعالیت ها را تعیین کنید و وقتی زمان آن به سر آمد، بدون در نظر گرفتن این که کارتان به پایان رسیده است یا نه، آن فعالیت را قطع کنید.
منبع: ویژه نامه نوروزی خراسان

يكي از درس­هاي مهم عاشورا كه ويژگي ياران حضرت امام حسين  عليه السلام و ياران حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف است و بايستي سرلوحه منتظران قرار گيرد، بصيرت است. بصيرت يكي از خصلت­هاي ستودني حضرت عباس عليه السلام است كه در زيارت ايشان و در  وصفي كه حضرت سجاد عليه السلام از ايشان دارد، به آن تأكيد شده است؛ «كان عمنا نافذ البصيره؛ عموي ما ، اهل بصيرت بود». بصيرت به معناي ورود دقيق و آگاهانه است. بصيرت جلوه­هايي دارد كه به برخي از آنها اشارتي مي­شود.
امام شناسي
معرفت به امام در اوج جلوه­هاي بصيرت است. بصيرت به آنكه امام چه جايگاهي دارد؟ چه اهدافي را دنبال مي­كند؟ چه دغدغه اي دارد؟ منتظر چيست؟ چگونه بايد او را ياري كرد؟ وظيفه ديگران در قبال او چيست؟
منتظر وقتي جايگاه بي بديل ولي خدا را دريافت كه سخن و رفتار او نشانة الهي دارد و رفتار او باذن و ادارة الهي است جز بر مسير الهي نمي­گويد و نمي­رود وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏ J إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحى‏ [1]؛ «از هوا و هوس سخن نمي­گويد،سخنان او وحي الهي است».
چون فهميد ولي خدا، تنها راه هدايت است نه يكي از راه ها و كشتي نجات امّت است كه جز همراهي با آن، طوفان بلاست و غرق شدن هرچند اگر پسر نوح باشي با كشتي و نوح اگر نباشي غرقي.
«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا سَبِيلَ اللَّهِ الَّذِي مَنْ سَلَكَ غَيْرَهُ هَلَك‏[2]؛ سلام بر تنها راه الهي كه اگر كسي جز آن رود هلاك مي­شود».
« مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ كَمِثْلِ سَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِق[3]؛ اهل بيت من ، چون كشتي نوح اند، كه هر كه سوار كشتي نوح گردد، نجات يافته و هر كه آن را ترك گويد، غرق شود».
آن گاه خود را با تمام وجود همراه ولي خدا مي­كند « فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لَا مَعَ غَيْرِكُم‏[4]؛ با شماييم، با شما، نه با غير شما».
چون دريافت ولي خدا دلسوزترين و مهربانترين است؛
با تمام وجود به او عشق مي­ورزد، عشقي آگاهانه به ولي خدا كه مهربان و دلسوز است و جز او راهي به هدايت نيست. پس باتمام وجود خود را تسليم راه و مسير او مي­كند.«فَأَبْذُلَ نَفْسِي وَ مَالِي وَ وُلْدِي وَ أَهْلِي وَ جَمِيعَ مَا خَوَّلَنِي رَبِّي[5]‏؛ فدايت پدر و مادرم، اهل و مال و خانواده­ام و آنچه خدا به من داده است».
بصيرت اين كه امام از او چه مي­خواهد؟ چه وظيفه اي در قبال او دارد. ولو امام او در دوران غيبت است، ولي از منظر او غيبت به مثابه مشاهده و ديدار اوست .چرا كه به وظيفه آشنا و به آن عمل مي­نمايد.
زمان شناسي
« الْعَالِمُ بِزَمَانِهِ لَا تَهْجُمُ عَلَيْهِ اللَّوَابِس[6]؛آنكه زمان و زمانه خود را بشناسد، دچار ترديدها و سردرگمي نخواهد بود.»در برخي روايات، زماني به معناي سلطان و حكومت آمده است كه «إِذَا تَغَيَّرَ السُّلْطَانُ تَغَيَّرَ الزَّمَانُ [7]؛ چون حكومت تغيير مي كند،زمان تغيير مي يابد». حتي آمده است:«إذا تغيرت نية السلطان تغير [فسد] الزمان [8] ؛چون نيت و اداره حاكمان تغيير مي يابد، زمان و زمانه تغيير مي يابد». ارادة آنان در زمان تأثير دارد . اهل بصيرت به زمان و اوضاع سياسي و اجتماعي زمان خود آگاهند.
حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام به فرزندش فرمود :« عاقل بايستي كه … اهل زمان خود را بشناسد».[9]‏
يار امام حسين عليه السلام و يار حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف و منتظر واقعي ، اهل بصيرت است. چون بصيرت دارد و در حد توان شناخت به امام و جايگاه بي بديل او دارد؛ در مي يابد كه چرا ولي خدا «صلح حديبيه» را مي پذيرد و آنگاه بر او نمي آشوبد و بر او اعتراض نمي كند.
فهم اينكه ولي خدا به دنبال حفظ دين است . روزي دين با شهادت او حفظ مي­شود و روزي با عدم شهادت او و ماندن و تحمل كردن اذيت و آزارها، روزي حفظ دين با شهادت حسين عليه السلام است و روزي با آتش­بس امام حسن عليه السلام و باقي اهلبيت  عليهم السلام تا مهدي  عجل الله تعالي فرجه الشريف كه عمري تحمل مي­كند و روزي ظهور مي­نمايد.
دشمن شناسي
دشمنان امام و حقيقت و خوبي ها ـ آنان كه ارزش ها را به مسلخ مي برند و با خرافه سازي و بدعت سازي و تحريف، پليدي ها را به جاي دين و به جاي هاديان قرار مي دهند ـ دلسوزان دين و ولايت را دشمن و دشمنان دين و اهلبيت را دوست معرفي مي كنند.
شهيدان و مجاهدان ميدانهاي مختلف تاريخ از جمله انقلاب اسلامي را ناجوانمردانه بيگانه از دين و مسير اهل­بيت، حسين عليه السلام و مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف معرفي مي‌كنند. و دشمنان راحت طلب عزلت گزيده، جان و دل به بيگانه داده و به دليل ترس از ميدان گريزان را ولايتي معرفي مي‌كنند. (بصيرت جبهه واحد دشمنان در شكل استكبار (صهيونيسم و نفاق) و چهره دجال گونه تفرقه افكني و اتهام كفر و شرك به اين و آن).
آينده نگري و برنامه ريزي
.« يَخْرُجُ أُنَاسٌ مِنَ الْمَشْرِقِ فَيُوطِئُونَ لِلْمَهْدِيِّ يَعْنِي سُلْطَانَه‏[10]؛ گروهي از مشرق برمي خيزند و زمينه ساز تسلط و حكومت حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف مي گردند».
حركت براي ظهور و زمينه سازي ظهور بدون برنامه ريزي معنا ندارد. بدون آينده نگري و برنامه ريزي انتظار ادعايي بيش نيست كه منتظران واقعي خستگي ناپذير، پنهان و آشكارا در تلاش و كوششند.« الدُّعَاةُ إِلَى دِينِ اللَّهِ سِرّاً وَ جَهْرا».[11]
——————————————————————————–

1.سوره نجم ،آيه 3و4.
2. بحار الانوار،ج99،ص 98 . 
3.  بحارالأنوار،ج 23 ،ص 105 .
4. بحارالأنوار،ج97 ،ص341 .
5 .بحارالأنوار،ج99 ،ص 118 .
6. الكافي ،ج1 ،ص26 .
7. بحارالأنوار،ج72 ،ص358 . 
8. غررالحكم، حكمت 343 .
9. سوره حجرات،آيه 1.
10. بحارالأنوار،ج51،ص87.
11. بحارالأنوار،ج36 ، ص386.
پدیدآونده: محمد صابر جعفری